දස සංඥාව (ගිරිමානන්ද සූත්‍රය ඇසුරෙන්)

1. අනිත්‍ය සංඥාව (අනිච්චසඤ්ඤා)

ආරණ්‍යයකට, නිදහස් තැනකට, රුක් සෙවණකට හෝ ගිහින් නුවණින් මෙසේ විමසීම:

• රූපය අනිත්‍යයි
• වේදනාව අනිත්‍යයි
• සංඥාව අනිත්‍යයි
• සංස්කාර අනිත්‍යයි
• විඤ්ඤාණය අනිත්‍යයි

2. අනාත්ම සංඥාව (අනත්තසඤ්ඤා)

ආරණ්‍යයකට, නිදහස් තැනකට, රුක් සෙවණකට හෝ ගිහින් නුවණින් මෙසේ විමසීම:

• ඇස අනාත්මයි, ඇසට පෙනෙන රූප අනාත්මයි
• කන අනාත්මයි, කනට ඇසෙන ශබ්ද අනාත්මයි
• නාසය අනාත්මයි, නාසයට දැනෙන ගඳ සුවඳ අනාත්මයි
• දිව අනාත්මයි, දිවට දැනෙන රස අනාත්මයි
• කය අනාත්මයි, කයට දැනෙන පහස අනාත්මයි
• මනස අනාත්මයි, මනසට දැනෙන අරමුණු අනාත්මයි

3. අසුභ සංඥාව (අසුභසඤ්ඤා)

යටි පතුලෙන් උඩ සිට හිස් කෙස්වලින් පහළට සමකින් වැසී තිබෙන නානා ප්‍රකාර අසුචියෙන් පිරුණු මේ කය පිළිබඳ නුවණින් විමසීම. මේ ශරීරය යනු,

• කෙස්, ලොම්, නිය, දත්, සම
• මස්, නහර, ඇට, ඇටමිදුලු, වකුගඬුව
• හදවත, අක්මාව, දළබුව, ඇලදිව, පපු මස (පෙනහැල්ල)
• අතුණු, අතුණුබහන්, ආහාර, අසූචි, හිස් මොළ
• පිත, සෙම, සැරව, ලේ, දහඩිය, මේද තෙල්
• කඳුළු, වුරුණු තෙල්, කෙළ, සොටු, සඳ මිදුලු, මුත්‍ර

මේ ආකාරයෙන් කය අසුභ වශයෙන් ප්‍රත්‍යවෙක්‍ෂා කිරීම.

4. ආදීනව සංඥාව (ආදීනවසඤ්ඤා)

ආරණ්‍යයකට, නිදහස් තැනකට, රුක් සෙවණකට හෝ ගිහින් නුවණින් මෙසේ විමසීම:

මේ කය බොහෝ දුක් තිබෙන, ආදීනව තිබෙන දෙයකි. මේ කයේ විවිධාකාර රෝගාබාධ උපදියි. ඇස් රෝග, කන් රෝග, නාස රෝග, දිවේ රෝග, කයේ රෝග, හිසේ රෝග, පිටි කනේ රෝග, මුඛ රෝග, දත් රෝග, ක්ෂය රෝග, ඇදුම රෝග, පීනස් රෝග, දාහ රෝග, උණ රෝග, කුසේ රෝග, සිහි මුර්ජා වීම, ලේ අතීසාර රෝග, අර්ශස් රෝග, කොලරා රෝග, කුෂ්ඨ රෝග, ගඩු රෝග, හමේ රෝග, ශ්වාස රෝග, අපස්මාර රෝග, දද රෝග, කඩුවේගන් රෝගය, කැසීමෙන් ගෙඩි හට ගත් රෝග, කැසීම් රෝග, පණු හොරි රෝගය, රත්පිත් රෝගය, දියවැඩියා රෝගය, අංශභාග රෝග, පිළිකා රෝග, භගන්දරා රෝගය, පිතෙන් හටගන්නා රෝග, සෙමෙන් හටගන්නා රෝග, වාතයෙන් හටගන්නා රෝග, තුන් දොස් කිපීමෙන් හටගන්නා රෝග, ඍතු විපර්යාසවලින් හටගන්නා රෝග, වැරදි ලෙස කය හැසිරවීමෙන් හටගන්නා රෝග, උපක්‍රමයෙන් හටගන්නා රෝග, කර්ම විපාකයෙන් හටගන්නා රෝග, සීතල, උණුසුම, කුසගින්න, පිපාසය, මලපහ කිරීම, මුත්‍රා කිරීම

මේ අයුරින් කය පිළිබඳ ආදීනව නුවණින් දකිමින් වාසය කිරීම.

5. ප්‍රහාණ සංඥාව (පහානසඤ්ඤා)

• උපන්නා වූ කාම විතර්ක නොඉවසීම, අත් හැරීම. දුරු කිරීම. නැති කිරීම. අභාවයට පත් කිරීම.
• උපන්නා වූ ව්‍යාපාද විතර්ක නොඉවසීම. අත් හැරීම. දුරු කිරීම. නැති කිරීම. අභාවයට පත් කිරීම.
• උපන්නා වූ විහිංසා විතර්ක නොඉවසීම. අත් හැරීම. දුරු කිරීම. නැති කිරීම. අභාවයට පත් කිරීම.
• උපනූපන් පාපී අකුසල විතර්ක නොඉවසීම. අත් හැරීම. දුරු කිරීම. නැති කිරීම. අභාවයට පත් කිරීම.

6. විරාග සංඥාව (විරාගසඤ්ඤා)

ආරණ්‍යයකට, රුක් සෙවණකට හෝ නිදහස් තැනකට ගිහින් මෙසේ නුවණින් විමසීම:

මෙය ශාන්ත ය. මෙය ප්‍රණීත ය. එනම් සියලු සංස්කාර ධර්මයන් සංසිඳී ගිය, සියලු කෙලෙස් සහිත කර්ම දුරු වී ගිය, තණ්හාව ක්ෂය වී ගිය, විරාග වූ අමාමහ නිවනයි.

7. නිරෝධ සංඥාව (නිරොධසඤ්ඤා)

ආරණ්‍යයකට, රුක් සෙවණකට හෝ නිදහස් තැනකට ගිහින් මෙසේ නුවණින් විමසීම: 

මෙය ශාන්ත ය. මෙය ප්‍රණීත ය. එනම් සියලු සංස්කාර ධර්මයන් සංසිඳී ගිය, සියලු කෙලෙස් සහිත කර්ම දුරු වී ගිය, තණ්හාව ක්ෂය වී ගිය, දුක නිරුද්ධ වී ගිය අමාමහ නිවනයි.

8. සියලු ලෝකය පිළිබඳ නොඇලීමේ සංඥාව (සබ්බලොකෙ අනභිරතිසඤ්ඤා)

ස්කන්ධ, ධාතු, ආයතන ලෝකය කෙරෙහි තිබෙන යම් බැසගැනීමක් තිබේද, බැඳීමක් ඇද්ද, චේතනාත්මක අදිටන් කිරීමක් ඇද්ද, අභ්‍යන්තරව කෙලෙස් පැවැත්වීමක් ඇද්ද, ඒවා දුරු කරමින්, නොබැඳෙමින්, නොඇලී සිටීම.

9. සියලු සංස්කාර පිළිබඳ අනිත්‍ය සංඥාව (සබ්බසඞ්ඛාරෙසු අනිච්ඡාසඤ්ඤා)

සියලු සංස්කාර පිළිබඳ පීඩාවට පත් වීම, ලැජ්ජාවට පත් වීම, ගැරහීම, පිළිකුලට පත් වීම.

10. ආනාපානසතිය (ආනාපානස්සති)

ආරණ්‍යයකට, රුක් සෙවණකට හෝ නිදහස් තැනකට ගිහින් පළඟක් බැඳගෙන කය ඍජු කරගෙන භාවනා කරන අරමුණ පිළිබඳ සිහිය පිහිටුවාගෙන,

• සිහියෙන් යුතුව ම හුස්ම ගන්නවා. සිහියෙන් යුතුව ම හුස්ම හෙළනවා.
• දීර්ඝ ලෙස ආශ්වාස කරනවා නම් දීර්ඝ ලෙස ආශ්වාස කරමියි දැනගන්නවා.
• කෙටියෙන් ආශ්වාස කරනවා නම් කෙටියෙන් ආශ්වාස කරමියි දැනගන්නවා.
• සියලු කය පිළිබඳ ව මනා සංවේදී බවකින් යුතුව ආශ්වාස කරනවායි හික්මෙනවා. සියලු කය පිළිබඳ ව මනා සංවේදී බවකින් යුතුව ප්‍රාශ්වාස කරනවායි හික්මෙනවා.
• ආශ්වාස ප්‍රාශ්වාස නම් වූ කාය සංස්කාරය සැහැල්ලු කරමින් ආශ්වාස කරනවායි හික්මෙනවා. ආශ්වාස ප්‍රාශ්වාස නම් වූ කාය සංස්කාරය සැහැල්ලු කරමින් ප්‍රාශ්වාස කරනවායි හික්මෙනවා.
• ප්‍රීතිය පිළිබඳ මනා සංවේදී බවකින් යුතු ව ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. ප්‍රීතිය පිළිබඳ මනා සංවේදී බවකින් යුතු ව ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.
• සැපය පිළිබඳ මනා සංවේදී බවකින් යුතු ව ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. සැපය පිළිබඳ මනා සංවේදී බවකින් යුතු ව ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.
• සංඥා වේදනා නම් වූ චිත්ත සංස්කාරයන් පිළිබඳ මනා සංවේදී බවකින් යුතු ව ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. සංඥා වේදනා නම් වූ චිත්ත සංස්කාරයන් පිළිබඳ මනා සංවේදී බවකින් යුතු ව ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.
• චිත්ත සංස්කාර සැහැල්ලු කරමින් ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. චිත්ත සංස්කාර සැහැල්ලු කරමින් ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.
• සිත පිළිබඳ මනා සංවේදී බවකින් යුතු ව ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. සිත පිළිබඳ මනා සංවේදී බවකින් යුතු ව ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.
• වඩ වඩාත් ප්‍රමුදිත කරවමින් ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. වඩ වඩාත් ප්‍රමුදිත කරවමින් ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.
• වඩ වඩාත් සිත එකඟ කරවමින් ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. වඩ වඩාත් සිත එකඟ කරවමින් ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.
• පංච නීවරණයන්ගෙන් හිත නිදහස් කරවමින් ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. පංච නීවරණයන්ගෙන් හිත නිදහස් කරවමින් ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.
• අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් දකිමින් ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. අනිත්‍ය වශයෙන් නුවණින් දකිමින් ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.
• ඇල්ම දුරුකිරීම නුවණින් දකිමින් ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. ඇල්ම දුරුකිරීම නුවණින් දකිමින් ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.
• ඇල්ම නිරුද්ධ කිරීම නුවණින් දකිමින් ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. ඇල්ම නිරුද්ධ කිරීම නුවණින් දකිමින් ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.
• සියලු කෙලෙස් අත්හැරීම නුවණින් දකිමින් ආශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා. සියලු කෙලෙස් අත්හැරීම නුවණින් දකිමින් ප්‍රාශ්වාස කරන්නෙමියි හික්මෙනවා.

References:

Many thanks (and good karma) to the people responsible for the following links:

[1] https://pitaka.lk/main/
[2]https://www.facebook.com/1578717445774608/photos/a.1578840812428938.1073741828.1578717445774608/1642222602757425/?type=3
[3] http://archives.dinamina.lk/2010/01/20/_art.asp?fn=a1001204

ධාතු අටළොස

 

ධාතු යන වචනයෙන් අදහස් කරන්නේ සත්ත්ව පුද්ගල නොවන දෙය යනු ය. ධාතු වශයෙන් 18කට බෙදා ඇත්තේ ආයතන යනුවෙන් 12කට බෙදන ලද ධර්ම සමූහය ම ය. මනායතනය ධාතු විභාගයෙහි දී චක්ඛු විඤ්ඤාණ ධාතුව, සෝත විඤ්ඤාණ ධාතුව, ඝාණ විඤ්ඤාණ ධාතුව, ජිව්හා විඤ්ඤාණ ධාතුව, කාය විඤ්ඤාණ ධාතුව, මනෝ ධාතුව, මනෝ විඤ්ඤාණ ධාතුව වශයෙන් කොටස් 7කට බෙදා ඇත. ආයතන හා ධාතු වල ඇති වෙනස එයයි.

සමහරුන්ට විඤ්ඤාණයෙහි ආත්ම සංඥාව තදින් ඇත. ආයතන ක්‍රමයෙන් විදර්ශනා කිරීමෙන් ඔවුනගේ ආත්ම සංඥාව දුරු නොවේ. එවැනි පුද්ගලයින්ගේ ආත්ම සංඥාව දුරු කර ගැනීම සඳහා විඤ්ඤාණය වැඩි දුරටත් විභාග කොට ඇති ධාතු විභාගය දේශනා කොට තිබේ.

1. චක්ඛු ධාතුව
     • චක්ඛු ප්‍රසාදය

2. සෝත ධාතුව
     • සෝත ප්‍රසාදය

3. ඝාණ ධාතුව
     • ඝාණ ප්‍රසාදය

4. ජිව්හා ධාතුව
     • ජිව්හා ප්‍රසාදය

5. කාය ධාතුව
     • කාය ප්‍රසාදය

6. රූප ධාතුව
     • වර්ණ රූපය

7. ශබ්ද ධාතුව
     • ශබ්ද රූපය

8. ගන්ධ ධාතුව
     • ගන්ධ රූපය

9. රස ධාතුව
     • රස රූපය

10. පොට්ඨබ්බ ධාතුව
     • ස්ප්‍රෂ්ටව්‍යය (පඨවි, තේජෝ, වායෝ)

11. චක්ඛු විඤ්ඤාණ ධාතුව
     • අහේතුක උපේක්ෂා සහගත කුසල විපාක චක්ඛු විඤ්ඤාණය
     • අහේතුක උපේක්ෂා සහගත අකුසල විපාක චක්ඛු විඤ්ඤාණය

12. සෝත විඤ්ඤාණ ධාතුව
     • අහේතුක උපේක්ෂා සහගත කුසල විපාක සෝත විඤ්ඤාණය
     • අහේතුක උපේක්ෂා සහගත අකුසල විපාක සෝත විඤ්ඤාණය

13. ඝාණ විඤ්ඤාණ ධාතුව
     • අහේතුක උපේක්ෂා සහගත කුසල විපාක ඝාණ විඤ්ඤාණය
     • අහේතුක උපේක්ෂා සහගත අකුසල විපාක ඝාණ විඤ්ඤාණය

14. ජිව්හා විඤ්ඤාණ ධාතුව
     • අහේතුක උපේක්ෂා සහගත කුසල විපාක ජිව්හා විඤ්ඤාණය
     • අහේතුක උපේක්ෂා සහගත අකුසල විපාක ජිව්හා විඤ්ඤාණය

15. කාය විඤ්ඤාණ ධාතුව
     • අහේතුක උපේක්ෂා සහගත කුසල විපාක කාය විඤ්ඤාණය
     • අහේතුක උපේක්ෂා සහගත අකුසල විපාක කාය විඤ්ඤාණය

16. මනෝ ධාතුව
     • පඤ්චද්වාරාවජ්ජනය
     • කුසල විපාක සම්පටිච්ජනය
     • අකුසල විපාක සම්පටිච්ජනය

17. මනෝ විඤ්ඤාණ ධාතුව
     • ඉහත සඳහන් සිත් 13 හැර ඉතිරි සිත් 76

18. ධම්ම ධාතුව
     • චෛතසික 52
     • සූක්ෂම රූප 16
     • නිර්වාණය

[පූජ්‍ය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, අභිධර්ම මාර්ගය, 241 – 242]

Further reading (download link):
පූජ්‍ය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, අභිධර්ම මාර්ගය

 

ආයතන දොළස

 

1. චක්ඛායතනය – චක්ඛු ප්‍රසාදය
2. සෝතායතනය – සෝත ප්‍රසාදය
3. ඝානායතනය – ඝාන ප්‍රසාදය
4. ජිව්හායතනය – ජිව්හා ප්‍රසාදය
5. කායාතනය – කාය ප්‍රසාදය
6. මනායතනය – සිත් 89
7. රූපායතනය – වර්ණ රූපය
8. සද්දායතනය – ශබ්ද රූපය
9. ගන්ධායතනය – ගන්ධ රූපය
10. රසායතනය – රස රූපය
11. ඵොට්ඨබ්බායතනය – පඨවි, තේජෝ, වායෝ රූප
12. ධම්මායතනය – චෛතසික 52, සූක්ෂම රූප 16, නිර්වාණ ධාතුව

චක්ඛායතනය ආදී ආයතන 6, ආධ්‍යාත්මික ආයතන නමින් හැඳින් වේ. රූපායතනය ආදී ආයතන 6 බාහිර ආයතන නමින් හැඳින් වේ. ආයතන 12 ලෙස දක්වා ඇත්තේ ස්කන්ධ නමින් දැක්වුණු පරමාර්ථ ධර්මයන් ම ය. එහි වෙනස නම්, ආයතන 12ට නිර්වාණ ධාතුවත් ඇතුළු කර තිබීම ය.

පරමාර්ථ ධර්ම සමූහය ආයතන වශයෙන් 12කට බෙදා තිබෙන්නේ විත්ත චෛතසික වල ක්‍රියා කරීම අනුව ය. චක්ඛායතන, රූපායතන දෙකෙහි චක්ඛුද්වාරික චිත්ත චෛතසික ක්‍රියා කරයි. මෙසේ අනෙකුත් ආයතන පිළිබඳව ද සිතා ගත යුතුය. චිත්ත චෛතසිකයන් ඉපිද තම තමා අයත් කෘත්‍යයන් සිදු කරන ස්ථාන ආයතන නම් වේ.

ඇතමෙක් නාම ධර්ම ආත්මය වශයෙන් තදින් ගෙන සිටිති. ස්කන්ධ ක්‍රමයෙන් විදර්ශනා කිරීමෙන් ඔවුන්ගේ සක්කාය දෘෂ්ටිය දුරු නොවේ. ඔවුන් සඳහා පරමාර්ථ ධර්ම සමූහය කොටස් 12කට බෙදා තිබේ.

[පූජ්‍ය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, අභිධර්ම මාර්ගය, 240 – 241]

Further reading (download link):
පූජ්‍ය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, අභිධර්ම මාර්ගය

පංචස්කන්ධය හා පංචඋපාදානස්කන්ධය

පංචස්කන්ධය

• රූප ස්කන්ධය – රූප 28
• වේදනා ස්කන්ධය – වේදනා චෛතසිකය
• සංඥා ස්කන්ධය – සංඥා චෛතසිකය
• සංස්කාර ස්කන්ධය – වේදනා, සංඥා හැර ඉතිරි චෛතසික 50
• විඤ්ඤාණ ස්කන්ධය – සිත් 89

සතර පරමාර්ථ ධර්මයන්ගෙන් නිර්වාණය හැර ඉතිරි සියල්ල පංචස්කන්ධයට අයත් ය (රූප 28, චිත්තය, චෛතසික 52). කාලයකට අයත් නොවන බැවින් හා එක් ධර්මයක් ව පවත්නා බැවින් නිර්වාණ සමූහයක් නැත. එබැවින් එය ස්කන්ධ සංග්‍රහයට ඇතුළත් නොවේ.

ආත්ම සංඥාව මෙම කොටස් පහේ වෙන වෙන ම ඇති වේ. නාමරූප ධර්ම මෙසේ 5කට බෙදා තිබෙන්නේ ආත්ම සංඥාව දුරු කර ගැනීම සඳහා ය. 

පංචඋපාදානස්කන්ධය

ඉහත සඳහන් පංචස්කන්ධය, මගේ ය, මම ය, වශයෙන් තදින් ගන්නා තණ්හා, දිට්ඨි යන ධර්ම දෙක උපාදාන නම් වේ. මෙහිදී සම්පූර්ණ  පංචස්කන්ධය ම උපාදානයට හසු නොවේ. එනම් ලෝකෝත්තර ධර්ම උපදානයන්ට හසු නොවේ. එයට හසු වන්නේ උපාදානයන්ගේ පැවැත්මට ස්ථාන වන ලෞකික ධර්මයන් ය.

සසර දුකින් මිදීමට උපාදාන නැති කළ යුතු ය. ඒ සඳහා උපාදානයන් වැඩීමට ස්ථාන වන නාම රූප ධර්ම විදර්ශනා කළ යුතු ය. විදර්ශනාවට ගත යුතු ධර්ම වෙන් කොට දැක්වීම සඳහා උපාදානස්කන්ධ 5 වදාරා තිබේ.

• රූප උපාදානස්කන්ධය – රූප 28
• වේදනා උපාදානස්කන්ධය – ලෞකික සිත් 81හි උපදින වේදනා චෛතසිකය
• සංඥා උපාදානස්කන්ධය – ලෞකික සිත් 81හි උපදින සංඥා චෛතසිකය
• සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය – ලෞකික සිත් 81හි උපදින ඉතිරි චෛතසික 50
• විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය – ලෞකික සිත් 81

 

[පූජ්‍ය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, අභිධර්ම මාර්ගය, 237 – 239]

Further reading (download link):
පූජ්‍ය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, අභිධර්ම මාර්ගය

අනුපුබ්බ සික්ඛා, අනුපුබ්බ කිරියා, අනුපුබ්බ පටිපදා – ගණක මොග්ගල්ලාන සූත්‍රය

බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් ගණක මොග්ගල්ලාන බ්‍රාහ්මණයාට පැවසූ, භික්ෂූන් හික්මවීමේ අනුපුබ්බ සික්ඛා (පිළිවෙළින් හික්මීම), අනුපුබ්බ කිරියා (පිළිවෙළින් කිරීම), අනුපුබ්බ පටිපදා (පිළිවෙළින් පිළිපැදීමේ) මාර්ගය:

• දමනය කිරීමට සුදුසු පුද්ගලයෙකු ලැබුන විට තථාගතයන් වහන්සේ ඔහුව මෙසේ හික්මවයි. එව මහණ, සිල්වත් වන්න. ප්‍රාතිමොක්ෂ සංවරයෙන් සංවර වන්න. ආචාර හා ගොචර සම්පන්න වන්න. සුළු වරදෙහි පවා භය දකිමින් වාසය කරන්න. සමාදන්ව ශික්ෂාපද රකින්න.
  
• යම් අවස්ථාවක එම භික්ෂුව සිල්වත් වෙත් ද, එවිට තථාගතයන් වහන්සේ ඔහුව මෙසේ හික්මවයි. එව මහණ, ඉන්ද්‍රියයන් පිළිබඳව රක්නාලද දොරටු ඇතිව වාසය කරන්න. ඇසින් රූපය දැක නිමිති ගන්නෙක්, අනු ව්‍යඤ්ජන (කුඩා සලකුණු) ගන්නෙක් නොවන්න. මේ චක්ෂුරින්ද්‍රියයෙහි (ඇසෙහි) සංවර නැති වීමෙන් ලෝභය, ද්වෙෂය යන ලාමකවූ අකුසල ධර්ම ඇති වන බැවින්, එහි සංවරය පිණිස පිළිපදින්න. චක්ෂුරින්ද්‍රිය රකින්න. චක්ෂුරින්ද්‍රියයෙහි සංවරයට පැමිණෙන්න. එසේම ඉතිරි ඉන්ද්‍රියයන් ද රකින්න.
  
• යම් අවස්ථාවක එම භික්ෂුව ඉන්ද්‍රීය සංවරයෙන් යුක්ත වන්නේ ද, එවිට තථාගතයන් වහන්සේ ඔහුව මෙසේ හික්මවයි. එව මහණ, ආහාරයෙහි පමණ දැන වළඳන්න. නුවණින් සලකා ආහාරය ගන්න. ක්‍රීඩා පිණිස නොව, මද වැඩීම පිණිස නොව, සැරසීම පිණිස නොව, අලංකාර කිරීම පිණිස නොව, මේ ශරීරයෙහි පැවැත්ම පිණිස, යැපීම පිණිස, පීඩා වැලැක්ම පිණිස, බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යාවට අනුග්‍රහ පිණිස පමණක් ආහාර වළඳන්න. මෙසේ උපන් වේදනා (කුස ගින්න) නැසීම පිණිස ද, නූපන් වෙදනා (පමණට වඩා වැළඳීමෙන් ඇති වන වේදනා) නූපද වීම පිණිස ද වළඳන්න. ජීවිත යාත්‍රාවද, නිරවද්‍ය භාවයද, පහසු විහරණයද පිණිස පමණක් වළඳන්න.
  
• යම් අවස්ථාවක එම භික්ෂුව ආහාරයෙහි පමණ දැන වළඳන්නේ ද, එවිට තථාගතයන් වහන්සේ ඔහුව මෙසේ හික්මවයි. එව මහණ, ජාගරියානුයෝගයෙහි (නිදි දුරු කිරීමේ ප්‍රතිපදාවෙහි) යෙදී වාසය කරන්න. දවල් කාලය සක්මනින්ද, පර්යංකයෙන් ද, සිත නීවරණ ධර්මයන්ගෙන් පිරිසිදු කරමින් වාසය කරන්න. රාත්‍රියගේ ප්‍රථම යාමයෙහි සක්මනින්ද, පර්යංකයෙන් ද, සිත නීවරණ ධර්මයන්ගෙන් පිරිසිදු කරමින් වාසය කරන්න. රාත්‍රියගේ මධ්‍යම යාමය දකුණු ඇලයෙන්, දකුණු පයෙහි වම්පය මඳක් ඉක්මවා තබා, සිහි ඇතිව, නුවණ ඇතිව නැගිටිමි යන සංඥාව මෙනෙහි කොට සිංහ සෙය්‍යාවෙන් සයනය කරන්න. රාත්‍රියගේ පශ්චිම යාමයෙහි නින්දෙන් නැගිට සක්මනින්ද, පර්යංකයෙන් ද, සිත නීවරණ ධර්මයන්ගෙන් පිරිසිදු කරමින් වාසය කරන්න.
  
• යම් අවස්ථාවක එම භික්ෂුව ජාගරියානුයෝගයෙහි යෙදී වාසය කරන්නේ ද, එවිට තථාගතයන් වහන්සේ ඔහුව මෙසේ හික්මවයි. එව මහණ, සති සම්පජන්යයෙන් යුක්ත ව වාසය කරන්න. ඉදිරියට ගමන් කිරීමෙහිද, ආපසු ගමන් කිරීමෙහිද, ඉදිරිපස බැලීමෙහිද, හැරී බැලීමෙහිද, අත් පා හැකිලීමෙහිද, දිගුකිරීමෙහිද,  දෙපට සිව්ර හා පා සිව්රු දැරීමෙහි, අනුභව කිරීමෙහි, පානය කිරීමෙහි, කඩා කෑමෙහි, රස විඳීමෙහි, මලමුත්‍ර පහකිරීමෙහි, ගමනෙහි, සිටීමෙහි, හිඳීමෙහි, නිදි දුරුකිරීමෙහි, කීමෙහි, කතා නොකිරීමෙහි ආදියෙහි නුවණින් යුක්ත වූවෙක් වන්න.
  
• යම් අවස්ථාවක එම භික්ෂුව සති සම්පජන්යයෙන් යුක්ත වන්නේ ද, එවිට තථාගතයන් වහන්සේ ඔහුව මෙසේ හික්මවයි. එව මහණ, විවේක ඇත්තාවූ සේනාසනයක වාසය කරන්න. එනම්, අරණ්‍යය, වෘක්ෂමූලය, පර්වතය, කඳුරැළිය, පර්වත ගුහාවය, සොහොනය, එළිමහන, පිදුරු බිස්ස යනාදිය යි.
  
• යම් අවස්ථාවක එම භික්ෂුව විවේක ඇත්තාවූ සේනාසනයක වාසය කරන්නේ ද, එවිට එම භික්ෂුව, සවස් කාලයෙහි පිණ්ඩපාතයෙන් වැළකී, පළඟ බැඳගෙන, කය ඍජුව පිහිටුවා, අරමුණෙහි සිහිය පිහිටුවා හිඳියි. ලොභය, විෂම ලොභය රහිත සිතින් වාසය කරයි.  ලොභයෙන් සිත පිරිසිදු කරයි. ද්වෙෂය දුරුකොට ද්වෙෂ රහිත සිත් ඇතිව, සියලු සත්වයන් කෙරෙහි හිතානුකම්පා ඇතිව වාසය කරයි. ව්‍යාපාදයෙන් සිත පිරිසිදු කරයි. ථීනමිද්ධය හැර ආලොක සංඥාව ඇතිව, සිහි නුවණ දෙකින් යුක්තව වාසය කරයි. ථීනමිද්ධයෙන් සිත පිරිසිදු කරයි. උද්ධච්චකුක්කුච්චය (නොසන්සුන් කම හා පසු තැවීම) දුරුකොට සන්සුන්ව, සංසිඳුනු සිත් ඇතිව වාසය කරයි. උද්ධච්චකුක්කුච්චයෙන් සිත පිරිසිදු කරයි. විචිකිච්ඡාව හැර සැක නැතිව (කුසල ධර්මයන් කෙරෙහි) වාසය කරයි. විචිකිච්ඡාවෙන් සිත පිරිසිදු කරයි.
  
• එවිට එම භික්ෂුව පඤ්චනීවරණයන් හැර, කාමයන්ගෙන් වෙන්ව, අකුසල ධර්මයන්ගෙන් වෙන්ව, විතර්ක හා විචාර සහිත විවේකයෙන් හටගත් ප්‍රීතිය හා සැපය ඇති ප්‍රථමධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරයි. විතර්ක විචාරයන්ගේ සංසිඳීමෙන්, විතර්ක රහිතවූ විචාර රහිතවූ සමාධියෙන් හටගත් ප්‍රීතිය හා සැපය ඇති ද්විතීය ධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරයි. ප්‍රීතියෙහිද නොඇල්මෙන් උපෙක්ෂාවෙන්ද, සිහි නුවණ දෙකින්ද, යුක්තව තෘතීය ධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරයි. සැපයාගේද දුරු කිරීමෙන් දුක්ඛයාගේද දුරු කිරීමෙන් උපෙක්ෂා  සමාධි දෙදෙනාගේ පිරිසිදු කම ඇති චතුර්ථ ධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරයි.
  
• රහත් නොවූ, නිවණ පතමින් වාසය කරන්නා වූ භික්ෂූන්ට මාගේ අනුශාසනාව මෙයයි. රහත් වූ භික්ෂූන්ට ද, මේ ආත්මයෙහි සැප විහරණය පිණිස ද, සිහි නුවණ දෙකින් යුක්තවීම පිණිස ද මෙය හේතු, වේ.

 

Further reading:

• https://archive.org/details/Pahankanuwa/Phk205-gihi-pewidi-sambadathawa.mp3
• ගණක මොග්ගල්ලාන සූත්‍රය, මජ්ඣිම නිකාය

 

සතර සතිපට්ඨාන භාවනා

සතර සතිපට්ඨාන භාවනා සියල්ල 21කි.

කායානුපස්සනා

කය පිළිබඳ සිහිය පැවත් වීම.

1. ආනාපානසතිය
2. ඉරියාපත මනසිකාරය (සතර ඉරියව් පිළිබඳ සිහිය පැවත් වීම)
3. සති සම්පජන්‍යය මනසිකාරය (ප්‍රධාන ඉරියව් සතර හැරුනු කොට, කුඩා ඉරියව් පිළිබඳව සිහිය පැවැත් වීම. මෙයට අත්පා දිග හැරීම, හැකිළීම වැනි සෑම ක්‍රියාවක්ම අයත් ය.)
4. පටික්කූල මනසිකාරය (අශුභ භාවනාව)
5. ධාතු මනසිකාරය (ශරීරයෙහි පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ ආදී ධාතු පිළිබඳව මනසිකාරය)

මින් ඉදිරියට දැක්වෙන මෘත ශරීර ආශ්‍රිත භාවනා නවය, නව සීවතිකය නමින් හැඳීන් වේ.

6. නිල් වූ, ඉදිමුනු, සැරව ගලන මළ සිරුර මනසිකාරය
7. සතුන් කා දමන ලද මළ සිරුර මනසිකාරය
8. මස් ලේ සහිත, නහරින් බැඳුනු මළ සිරුර මනසිකාරය
9. මස් නොමැති, ලේ සහිත නහරින් බැඳුනු මළ සිරුර මනසිකාරය
10. මස් ලේ නොමැති, නහරින් බැඳුනු මළ සිරුර මනසිකාරය
11. අට කැබලි විසිරුනු මළ සිරුර මනසිකාරය
12. බෙලි කටු සේ සුදු පැහැති ඇට කැබලි මනසිකාරය
13. බිඳී ගිය ඇට කැබලි මනසිකාරය
14. කුඩු වී ගිය ඇට කැබලි මනසිකාරය

මෙම කායානුපස්සනා භාවනා අතරින් අනාපානසතිය හා පටික්කූල මනසිකාරය සමථ පූර්වාංගම විපස්සනා නමින් හැඳින් වේ. එනම් පළමුවෙන් සමාධිය උපදවා ඉන්පසුව විදර්ශනාවට හැරෙන භාවනා ය. ඉතිරි භාවනා සියල්ල විදර්ශනා භාවනා ය.

 

වේදනානුපස්සනා

15. වේදනා පිළිබඳ සිහිය පැවත් වීම.

15.1. සුඛ වේදනා
15.2. දුක්ඛ වේදනා
15.3. අදුක්ඛමසුඛ වේදනා
15.4. සාමිස සුඛ වේදනා (පංච කාමයන් ආශ්‍රයෙන් ලබන කෙළෙස් සහිත සැප වේදනාව)
15.5. නිරාමිස සුඛ වේදනා (භාවනාවෙන් ලබන කෙළෙස් රහිත සැප වේදනාව)
15.6. සාමිස දුක්ඛ වේදනා (කෙළෙස් සහිත දුක් වේදනාව)
15.7. නිරාමිස දුක්ඛ වේදනා (කෙළෙස් රහිත දුක් වේදනාව)
15.8. සාමිස අදුක්ඛමසුඛ වේදනා (කෙළෙස් සහිත උපේක්ෂා වේදනාව)
15.9. නිරාමිස අදුක්ඛමසුඛ වේදනා (කෙළෙස් රහිත උපේක්ෂා වේදනාව

 

චිත්තානුපස්සනා

16. සිත් පිළිබඳ සිහිය පැවත් වීම.

16.1. සරාග චිත්තය (රාගයෙන් යුක්ත සිත)
16.2. වීතරාග චිත්තය (රාගයෙන් තොර වූ සිත)
16.3. සදෝස චිත්තය (ද්වේශයෙන් යුක්ත සිත)
16.4. වීතදෝස චිත්තය (ද්වේශයෙන් තොර වූ සිත)
16.5. සමෝහ චිත්තය (මෝහයෙන් යුක්ත සිත)
16.6. වීත මෝහ චිත්තය (මෝහයෙන් තොර වූ සිත)
16.7. සංඛිත්ත චිත්තය (හැකිළුණු සිත)
16.8. වික්ඛිත්ත චිත්තය (නොසන්සුන් සිත)
16.9. මහග්ගත චිත්තය (රූපාවචර හෝ අරූපාවචර සිත්)
16.10. අමහග්ගත චිත්තය (කාමාවචර සිත්)
16.11. ස උත්තර චිත්තය (කාමාවචර සිත්)
16.12. අනුත්තර චිත්තය (රූපාවචර හෝ අරූපාවචර සිත්)
16.13. සමාහිත චිත්තය (උපචාර හෝ අර්පණා සමාධියෙන් යුක්ත සිත)
16.14. අසමාහිත චිත්තය (උපචාර හෝ අර්පණා සමාධියෙන් තොර වූ සිත)
16.15. විමුත්ත චිත්තය (තදංග වශයෙන් හෝ විෂ්කම්භණ වශයෙන් කෙළෙසුන්ගෙන් මිදුනු සිත)
16.16. අවිමුත්ත චිත්තය (කෙළෙසුන්ගෙන් මිදී නොමැති සිත)

 

ධම්මානුපස්සනා

17. ස්කන්ධ විදර්ශනාව (පංච උපාදානස්කන්ධය)
18. නීවරණ විදර්ශනාව (පංච නීවරණ)
19. ආයතන විදර්ශනාව (ආධ්‍යාත්මික ආයතන 6, බාහිර ආයතන 6)
20. බොජ්ඣංග විදර්ශනාව
21. ආර්යය සත්‍ය විදර්ශනාව (චතුරාර්යය සත්‍ය)

 

REFERENCES:

Many thanks (and good karma) to the people responsible for the following links:

[1] සතිපට්ඨානය – අතීපුජනීය නාඋයනේ අරියධම්ම ස්වාමීන් වහන්සේ
[2] කාටත් නිවන් දැකිය හැකි සතිපට්ඨාන භාවනාව – අතිපූජනීය මහනුවර වජිරබුද්ධි යතිවරයාණෝ
[3] https://www.facebook.com/path.nirvana/posts/1340092209391431

 

රතන සූත්‍රය

 

1. යානීධ භූතානි සමාගතානි
භුම්මානි වා යානිව අන්තලික්ඛෙ
සබ්බේ ව භූතා සුමනා භවන්තු
අථෝපි සක්කච්ච සුනන්තු භාසිතං

පොළොවෙහි වෙසෙන්නා වූ හෝ අහසෙහි වෙසෙන්නා වූ යම් අමනුෂ්‍ය කෙනෙක් මෙහි රැස් සිටී ද, ඒ සියලු අමනුෂ්‍යයෝ සතුටු සිත් ඇත්තෝ වෙත්වා. තවද මාගේ වචනය මනාකොට (සකසා) අසත්වා.

 

2. තස්මාහි භූතා නිසාමේථ සබ්බේ
මෙත්තං කරොථ මානුසියා පජාය
දිවා ච රත්තෝච හරන්ති යෙ බලිං
තස්මා හි නේ රක්ඛථ අප්පමත්තා

එහෙයින් අමනුෂ්‍යයිනි, සියල්ලෝම මාගේ වචනය අසවු. මනුෂ්‍ය ප්‍රජාව කෙරෙහි මෛත්‍රිය කරවු. යම් කෙනෙක් දහවල් ද, රෑ ද, තොපට පුද පූජා පවත්වයි ද, එහෙයින් ඔවුන් ව අප්‍රමාදීව රැක ගනිවු.

 

3. යං කිඤ්චි විත්තං ඉධ වා හුරං වා
සග්ගේසු වා යං රතනං පණීතං
න නෝ සමං අත්ථි තථාගතේන
ඉදම්පි බුද්ධේ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

මේ මනුෂ්‍ය ලෝකයෙහි හෝ අන් ලොවක හෝ (නාග ලෝකය ආදී) යම් ධනයක් වේ ද, දිව්‍ය ලෝකයන්හි හෝ යම් ප්‍රණීත රත්නයක් වේ ද, තථාගතයන් හා සමාන වූවක් නැත. මෙය බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

4. ඛයං විරාගං අමතං පණීතං
යදජ්ඣගා සක්‍යමුනී සමාහිතො
න තේන ධම්මේන සමත්ථි කිඤ්චි
ඉදම්පි ධම්මේ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

කෙලෙස් ක්ෂය කරවන්නා වූ, රාගයෙන් තොර වූ, කිසි කලෙක නොනැසෙන්නා වූ, එහෙයින් ප්‍රණීත වූ යම් නිවනක් ශාක්‍ය මුනින්ද්‍රයන් වහන්සේ ආර්යමාර්ග සමාධියෙන් එකඟ වූ සිතින් අවබෝධ කළේ ද, එම නිර්වාණය හා සමාන ධර්මයක් නැත. මෙය ධර්මයෙහි ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

5. යම්බුද්ධ සෙට්ඨෝ පරිවණ්ණයී සුචිං
සමාධිමානන්තරිකඤ්ඤමාහු
සමාධිනා තේන සමෝ න විජ්ජති
ඉදම්පි ධම්මේ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

ශ්‍රේෂ්ඨ වූ බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් යමක් ඉතා පිරිසිදු යැයි ප්‍රශංසා කළේ ද, එය ආනන්තරික (නිරුද්ධ වීමෙන් අනතුරුව ම ඵල දෙන) සමාධිය යැයි කියති. එය (අර්හත් මාර්ග සමාධිය) හා සමාන අන් කිසිඳු සමාධියක් නැත. මෙය ධර්මයෙහි ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

6. යේ පුග්ගලා අට්ඨ සතං පසත්ථා
චත්තාරි ඒතානි යුගානි හොන්ති
තේ දක්ඛිණෙය්යා සුගතස්ස සාවකා
ඒතේසු දින්නානි මහප්ඵලානි
ඉදම්පි සංඝෙ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

සත් පුරුෂයන් විසින් ප්‍රශංසා කරන ලද යම් පුද්ගලයින් අට දෙනෙක් වෙත් ද, ඔවුහු යුගල වශයෙන් සතරක් වෙති (සෝවාන්, සකෘදාගාමි, අනාගාමි, අරහත්). බුදුන්ගේ ශ්‍රාවක වූ ඒ ආර්යය පුද්ගලයෝ දක්ෂිණාවට (කර්ම, කර්මවිපාක අදහා දෙන දානය පිළිගැනීමට) සුදුසු වෙති. උන්වහන්සේලාට දෙන දානය මහත්ඵල වන්නේ ය. මෙය සංඝයා කෙරෙහි ඇති ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

7. යේ සුප්පයුත්තා මනසා දළ්හේන
නික්කාමිනෝ ගෝතම සාසනම්හි
තෙ පත්ති පත්තා අමතං විගය්හ
ලද්ධා මුධා නිබ්බුතිං භුඤ්ජමානා
ඉදම්පි සංඝෙ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

ගෞතම ශාසනයෙහි යම් කෙනෙක් මනා කොට යෙදුනා වූ ස්ථිර සිතින්, සියලු කෙලෙසුන්ගෙන් නික්මෙයි ද, ඔහු පැමිණිය යුතු රහත් ඵලයට පැමිණ, නිවනට අරමුණු වශයෙන් බැස, වියදමක් නොකොට ලබන්නා වූ අරහත් ඵල සමවත් සුවය වළඳති. මෙය සංඝයා කෙරෙහි ඇති ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

8. යථින්ද ඛීලෝ පඨවිං සිතෝ සියා
චතුබ්භි වාතේහි අසම්පකම්පියෝ
තථූපමං සප්පුරිසං වදාමි
යෝ අරිය සච්චානි අවෙච්ච පස්සති
ඉදම්පි සංඝෙ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

ඉන්ද්‍රඛීල නම් වූ පොළොවෙහි සිටුවා ඇති කණුව, සිවු දිගින් හමන සුළඟ හමුවේ නොසෙල්වී සිටින්නේ යම්සේ ද, යමෙක් ආර්ය සත්‍යය නුවණින් බැස දකී නම්, ඒ සත්පුරුෂයා (සෝවාන් පුද්ගලයා) ඒ හා සමාන කොට කියමි (නොසෙල්වෙන ශ්‍රද්ධාවෙන් යුක්ත වේ). මෙය සංඝයා කෙරෙහි ඇති ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

9. යේ අරිය සච්චානි විභාවයන්ති
ගම්භීර පඤ්ඤෙන සුදේසිතානි
කිඤ්චාපි තේ හොන්ති භුසප්පමත්තා
න තේ භවං අට්ඨමං ආදියන්ති
ඉදම්පි සංඝෙ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

යමෙක් ගැඹුරු නුවණ ඇති සර්වඥයන් වහන්සේ විසින් මැනවින් දේශිත ආර්ය සත්‍යයන් අවබෝධ කර ගන්නේ ද, ඔහු (එම සෝවාන් පුද්ගලයා) යම් හෙයකින් (දෙව්ලොව ආදී සුගති වල ඉපදීම හේතුවෙන්) බොහෝ සේ ප්‍රමාද වුවද, අටවන භවයක නූපදී (භව හතකින් රහත් වෙති). මෙය සංඝයා කෙරෙහි ඇති ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

10. සහාවස්ස දස්සන සම්පදාය
තයස්සු ධම්මා ජහිතා භවන්ති
සක්කායදිට්ඨි විචිකිච්ඡිතඤ්ච
සීලබ්බතං වා පි යදත්ථි කිඤ්චි
චතූහපායේහිච විප්පමුත්තො
චඡාභිඨානානි අභබ්බෝ කාතුං
ඉදම්පි සංඝෙ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

දර්ශන සමාපත්තිය (සෝවාන් මාර්ගය) සමග ම සක්කාය දිට්ඨිය ද, විචිකිච්ඡාව ද, යම්කිසි සීලබ්බත පරාමාසයෙක් ඇත්නම් එය ද, යන සංයෝජන ධර්ම තුන අත්හරිනු ලැබේ. ඔහු සතර අපායෙන් මිදෙති. ඒකාන්තයෙන් ම අපායගාමී වන අකුසල් සය (පඤ්චානන්තරිය කර්ම හා නියත මිත්‍යාදෘෂ්ටිය) නොකරන්නෙක් වේ. මෙය සංඝයා කෙරෙහි ඇති ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

11. කිඤ්චාපි සො කම්මං කරෝති පාපකං
කායේන වාචා උද චේතසා වා
අභබ්බෝ සෝ තස්ස පටිච්ඡාදාය
අභබ්බතා දිට්ඨ පදස්ස වුත්තා
ඉදම්පි සංඝෙ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

ඒ සෝවාන් ආර්යයන් වහන්සේ කයින්, වචනයෙන් හෝ සිතින් යම් පවක් කළේ ද (ඇවතකට පත් වූයේ ද), උන්වහන්සේ එය සැඟවීමට අපොහොසත් වේ (නොපමාව පාපොච්චාරණය කර සංවරයෙහි පිහිටයි). එසේ සැඟවීමට නොහැකි වීම සෝවාන් මාර්ග ඥානයේ ස්වභාවය යි. මෙය සංඝයා කෙරෙහි ඇති ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

12. වනප්ප ගුම්බේ යථා ඵුස්සිතග්ගේ
ගිම්හාන මාසේ පඨමස්මිං ගිම්හේ
තථූපමං ධම්මවරං අදේසයි
නිබ්බාණ ගාමිං පරමං හිතාය
ඉදම්පි බුද්ධේ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

ග්‍රීෂ්ම ඍතුවෙ පළමු වන මාසෙයෙහි (බක් මාසයෙහි) වන ලැහැබ් යම්සේ මලින් පිපුණු අතු අග සහිත වන්නේ ද, එයට උපමා කළ හැකි, නිවනට පමුණුවන, උතුම් ධර්මයක්, පරම හිත සුව පිණිස (බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින්) දේශනා කරන ලදි. මෙය බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

13. වරෝ වරඤ්ඤු වරදෝ වරාහරෝ
අනුත්තරෝ ධම්මවරං අදේසයි
ඉදම්පි බුද්ධේ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

උතුම් (ශ්‍රේෂ්ඨ) වූ, උතුම් නිර්වාණ ධර්මය දන්නා වූ, උතුම් ධර්මය දෙන්නා වූ, උතුම් නිවන් මඟ ගෙන දෙන්නා වූ, සියල්ලන්ට වඩා (ශීල ආදී ගුණ වලින්) උත්තරීතර වූ , (බුදුරජාණන් වහන්සේ), උතුම් ධර්මයක් දෙසූ සේක. මෙය බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

14. ඛීණං පුරාණං නවං නත්ථි සම්භවං
විරත්ත චිත්තා ආයතිකෙ භවස්මිං
තේ ඛීණ බීජා අවිරූළ්හිච්ඡන්දා
නිබ්බන්ති ධීරා යථායම්පදීපො
ඉදම්පි සංඝෙ රතනං පණීතං
ඒතේන සච්චේන සුවත්ථි හෝතු

පෙර කර්ම ක්ෂය කළා වූ, අළුත්තින් කර්ම රැස් කිරීමක් නැත්තා වූ, මතු භවයක ඉපදීමේ කැමැත්තක් නැත්තා වූ, ප්‍රතිසන්ධි විඥාන බීජ ක්ෂය කළා වූ, වැඩෙන ඡන්දයක් නැත්තා වූ ඒ රහතන් වහන්සේලා මේ පහන නිවී ගියාක් මෙන් පිරිනිවෙති. මෙය සංඝයා කෙරෙහි ඇති ශ්‍රේෂ්ඨ වූ රත්න භාවයෙකි. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

15. යානීධ භූතානි සමාගතානී
භුම්මානි වා යානිව අන්තලික්ඛේ
තථාගතං දෙව මනුස්ස පූජිතං
බුද්ධං නමස්සාම සුවත්ථි හෝතු

පොළොවෙහි වෙසෙන්නා වූ හෝ අහසෙහි වෙසෙන්නා වූ යම් අමනුෂ්‍ය කෙනෙක් මෙහි රැස් සිටී ද, (ඔවුන් ද, මම ද) දෙව් මිනිසුන් විසින් පුදන ලද බුදුරජාණන් වහන්සේට නමස්කාර කරමු. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

16. යානීධ භූතානි සමාගතානී
භුම්මානි වා යානිව අන්තලික්ඛේ
තථාගතං දෙව මනුස්ස පූජිතං
ධම්මං නමස්සාම සුවත්ථි හෝතු

පොළොවෙහි වෙසෙන්නා වූ හෝ අහසෙහි වෙසෙන්නා වූ යම් අමනුෂ්‍ය කෙනෙක් මෙහි රැස් සිටී ද, (ඔවුන් ද, මම ද) දෙව් මිනිසුන් විසින් පුදන ලද තථගත සද්ධර්මයට නමස්කාර කරමු. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

17. යානීධ භූතානි සමාගතානී
භුම්මානි වා යානිව අන්තලික්ඛේ
තථාගතං දෙව මනුස්ස පූජිතං
සංඝං නමස්සාම සුවත්ථි හෝතු

පොළොවෙහි වෙසෙන්නා වූ හෝ අහසෙහි වෙසෙන්නා වූ යම් අමනුෂ්‍ය කෙනෙක් මෙහි රැස් සිටී ද, (ඔවුන් ද, මම ද) දෙව් මිනිසුන් විසින් පුදන ලද තථාගත ශ්‍රාවක සංඝයාට නමස්කාර කරමු. මේ සත්‍ය බලයෙන් සෙත් වේවා.

 

 

[ මෙම වටිනා පිරිතෙහි අර්ථය දැනගෙන, නිවැරදිව සජ්ඣායනය කිරීම රෝග සුවකර ගැනීමට, ආරක්ෂාව සළසා ගැනීමට හා බොහෝ උපද්‍රව වළක්වා ගැනීමට උපකාර වේ. ]

 

 

References:

Many thanks (and good karma) for those responsible for the following links:

[1] අතිපූජ්‍ය රේරුකානේ චන්දවිමල හිමි, පොහොය දිනය, 59-60
[2] Path to Nirvana – රතන සූත්රය – පදයෙන් පදය අර්ථය දැන ගන්න කැමති ඔබට
[3] නා උයනේ අරියධම්ම නාහිමි – රතන සුත්‍රය +110
[4] විකිපීඩියා, නිදහස් විශ්වකෝෂය – රතන සූත්‍රය අර්ථය සමග
[5] http://www.thripitakaya.org/tipitakaya/Index/621?s=21196

 

පටිච්ච සමුප්පාදය – ජාති පච්චයා ජරාමරණං

ජාති ප්‍රත්‍යයෙන් හට ගන්නා වූ ජරා මරණ ආදී දුක 7 විභංග ප්‍රකරණයෙහි දක්වා තිබෙන්නේ මෙසේ ය.

තත්ථ කතමං ජාති පච්චයා ජරාමරණං? අත්ථි ජරා. අත්ථි මරණං. තත්ථ කතමා ජරා? යා තේසං සත්තානං තම්හි තම්හි සත්ත නිකායේ ජරා ජිරණතා ඛණ්ඩිච්චං පාලිච්චං වලිත්තචතා ආයුනෝ සංහානි ඉන්ද්‍රියානං පරිපාකෝ අයං වුච්චති ජරා. තත්ථ කතමං මරණං? යා තේසං තේසං සත්තානං තම්හා තම්හා සත්ත්ව නිකායා චුති චවනතා භේදෝ අන්තරධානං මච්චු මරණං කාලකිරියා බන්ධානං භේදෝ කලේඛරස්ස නික්ඛේපෝ ජීවිතින්ද්‍රියස්ස උපච්ඡේදෝ ඉදං වුච්චති මරණං. ඉති අයං ච ජරා ඉදං ච මරණං. ඉදං වුච්චති ජාති පච්චයා ජරා මරණං

එහි ජාතිය නිසා වන්නා වූ ජරා මරණය කවරේද යත්? ජරාවක් ඇත, මරණයක් ඇත. එහි ජරාව කවරේද යත්? ඒ ඒ සත්ත්වයන්ගේ ඒ ඒ සත්ත්ව නිකායෙහි යම් ජරාවක්, දිරන බවක්, කඩතොලු බවක්, සම රැලි වැටෙන බවක්, අයුෂයාගේ හානියක්, ඉන්ද්‍රියයන්ගේ මේරීමක් වේ ද, මෙය ජරාව යැයි කියනු ලැබේ. එහි මරණය කවරේද යත්? ඒ ඒ සත්ත්ව නිකායයෙන් යම් පහවීමක්, පහවන බවක්, බිඳීමක්, අතුරුදහන් වීමක්, මච්චු යැයි කියන ලද මරණයක්, මරහුගේ ක්‍රියාවක්, ස්කන්ධයාගේ බිඳීමක්, මළ සිරුර තැබීමක්, ජීවිතේන්ද්‍රයාගේ සිඳීමක් වේ ද, මෙය මරණය යැයි කියනු ලැබේ. මෙසේ මේ ජරාව ද, මේ මරණය ද, ජාතිය නිසා වන්නා වූ ජරා මරණය යි කියනු ලැබේ.

තත්ථ කතමෝ සෝකෝ? ඤාතිබ්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස භෝගබ්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස රෝගබ්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස සීලබ්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස දිට්ඨිබ්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරේන ව්‍යසනේන සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරේන දුක්ඛ ධම්මේන ඵුට්ඨස්ස සෝකෝ සෝචනා සෝචිතත්තං අන්තෝ සෝකෝ අන්තෝ පරිසෝකෝ චේතසෝ පරිජ්ඣයනා දෝමනස්සං සෝකසල්ලං අයං වුච්චති සෝකෝ

එහි ශෝකය කවරේ ද යත්? ඥාති ව්‍යසනයෙන් හෝ මඩනා (?) ලද්දහුගේ, භෝග ව්‍යසනයෙන් හෝ මඩනා ලද්දහුගේ, රෝග ව්‍යසනයෙන් හෝ මඩනා ලද්දහුගේ, ශීල ව්‍යසනයෙන් හෝ මඩනා ලද්දහුගේ, දෘෂ්ටි ව්‍යසනයෙන් හෝ මඩනා ලද්දහුගේ, එක්තරා එක්තරා ව්‍යසනයෙන් යුක්ත වූවහුගේ, එක්තරා එක්තරා දුක්ඛ ධර්මයකින් මඩනා ලද්දහුගේ යම් ශෝකයක්, ශෝක කරන ආකාරයක්, ශෝක කරන බවක්, අභ්‍යන්තරයෙහි ශෝකයක්, චිත්තයාගේ දැවෙන ආකාරයක්, දුක්ඛිත සිත් ඇති බවක්, ශෝක නැමති හුලක් වේ ද, මෙය ශෝකය යි කියනු ලැබේ.

තත්ථ කතමෝ පරිදේවෝ? ඤාතිබ්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස භෝගබ්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස රෝගබ්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස සීලබ්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස දිට්ඨිබ්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරේන බ්‍යසනේන සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරේන දුක්ඛ ධම්මේන ඵුට්ඨස්ස ආදේවෝ පරිදේවෝ ආදේවනා පරිදේවනා ආදේවිතත්තං පරිදේවිතත්තං වාචා විප්පලාපො පලාපො ලාලප්පනා ලාලප්පිතත්තං අයං වුච්චති පරිදේවෝ

එහි පරිදේවය කෙසේද යත්? ඥාති ව්‍යසනයෙන් හෝ පීඩිත වූවහුගේ, භෝග ව්‍යසනයෙන් හෝ පීඩිත වූවහුගේ, රෝග ව්‍යසනයෙන් පීඩිත වූවහුගේ, ශීල ව්‍යසනයෙන් හෝ පීඩිත වූවහුගේ, දෘෂ්ටි ව්‍යසනයෙන් හෝ පීඩිත වූවහුගේ, එක්තරා එක්තරා ව්‍යසනයකින් යුක්ත වූවහුගේ, එක්තරා එක්තරා දුක්ඛ ධර්මයකින් මඩන ලද්දහුගේ, මේ මගේ පුතා, මගේ දුව යැයි කිය කයා හැඬීමක්, ගුණ කිය කයා හැඬීමක් මගේ පුතා, මගේ පුතා යැයි කිය කියා අඬන ආකාරයක්, ගුණ කිය කයා අඬන ආකාරයක්, මගේ පුතා මගේ දුව ය කියා අඬන බවක්, ගුණ කිය කියා අඬන බවක්, කීමක්, නිරර්ථක වචන කීමක්, නැවත නැවත කීමක්, නැවත නැවත කියන ආකාරයක්, නැවන නැවත කියන බවක් වේද, මෙය පරිදේවය කියනු ලැබේ.

තත්ථ කතමං දෝමනස්සං? යං චේතසිකං අසාතං චේතසිකං දුක්ඛං චේතෝ සම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වේදයිතං චේතෝ සම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛං වේදනා ඉදං වුච්චති දෝමනස්සං

එහි දෝමනස්සය කවරේද යත්? යම් සිතෙහි වූ නො මිහිරක්, සිතෙහි වූ දුකක්, සිතෙහි ස්පර්ශයෙන් හට ගන්නා වූ නො මිහිරි වූ දුක් වූ වේදයිතයක්, සිතෙහි ස්පර්ශයෙන් හට ගන්නා වූ නො මිහිරි වූ දුක් වූ වේදනාවක් වේද, මෙය දෝමනස්සය යැයි කියනු ලැබේ.

තත්ථ කතමෝ උපායාසෝ? ඤාතිව්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස භෝගව්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස රෝගව්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස සීලව්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස දිට්ඨිව්‍යසනේන වා ඵුට්ඨස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරේන ව්‍යසනේන සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරේන දුක්ඛ ධම්මේන ඵුට්ඨස්ස ආයාසො උපායාසො ආයාසිතත්තං උපායාසිතත්තං. අයං වුච්චති උපායාසො.

එහි උපායාසය කවරේද යත්? ඤාති ව්‍යසනයෙන් හෝ පීඩිත වූවහුගේ, භෝග ව්‍යසනයෙන් හෝ පීඩිත වූවහුගේ, රෝග ව්‍යසනයෙන් හෝ පීඩිත වූවහුගේ, සීල ව්‍යසනයෙන් හෝ පීඩිත වූවහුගේ, දෘෂ්ටි ව්‍යසනයෙන් හෝ පීඩිත වූවහුගේ, එක්තරා එක්තරා ව්‍යසනයකින් යුක්ත වූවහුගේ, එක්තරා එක්තරා දුක්ඛ ධර්මයකින් පීඩිත වූවහුගේ, සිතෙහි වෙහෙසක්, සිතෙහි බලවත් වෙහෙසක්, වෙහෙසුණු සිත් ඇති බවක්, බොහෝ වෙහෙසුණු සිත් ඇති බවක් වේ ද, මෙය උපායාසය කියනු ලැබේ.

කාම, රූප, අරූප නැමති භව 3හි කොතැනක වූවද ඉපදීමක් වුවහොත් උපන් සත්ත්වයාට ජරා මරණ දෙක ඒකාන්තයෙන් ඇති වන්නේ ය. සෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාසය යන 5 ඇතැම් සත්ත්වයින්ට අල්ප වශයෙන් ද, ඇතැම් සත්ත්වයින්ට බහුල වශයෙන් ද ලබති. රූප හා අරූප ලෝක වල සත්ත්වයෝ ඒවා නොලබති. යමෙක් ජරා මරණ ආදිය ලබන්නේ උපන් නිසා ය. නූපන හොත් නොලබති. එබැවින් ජරා මරණ ආදියට හේතුව ජාතිය කියනු ලැබේ.

නාමරූප ධර්මයන්ගේ (සංස්කාර ධර්මයන්ගේ) මෝරන, පැසෙන, දිරන ස්වභාවය ජරාව ය. තමා විසින් වැළඳ ගන්නා ලද දෙය දවා දුබල කොට විනාශ කිරීම ගින්නේ ස්වභාවය යි. ජරාවේ ස්වභාවය ද එයම ය. උපදනා වූ සංස්කාරයක් ඉපදීමේ වේගයෙන් ම පැවතුන හොත් එය කිසිකලෙක භංගයට නොපැමිණේ. සංස්කාරයන් භංගයට පැමිණෙන්නේ ඉපදීමේ වේගය නැවතීම නිසා ය. ඉපදීමේ වේගය සිඳෙන්නේ ජරාව නිසා ය.

ජරාගින්න

මෙසේ උපදින සංස්කාරය දුබල කොට, විනාශ මුඛයට (ගින්නක් මෙන්) ගෙන යන බැවින් ජරාවට ජරාගින්න යැයි කියනු ලැබේ. ජරාගින්න තමන්ගේ අභ්‍යන්තරයට පිවිසීම වැළැක්විය හැකි ශක්තියක්, එයින් ඉවත් වී සිටිය හැකි ආනුභාවයක් ලෞකික හෝ ලෝකෝත්තර වූ කිසිම සංස්කාරයකට නැත. සියළු සංස්කාරයන් ජරාගින්නෙන් දැවී විනාශයට පත් වේ. ජරාවට නොපැමිණ බිඳෙන සංස්කාරයක් නැත. එසේ ම ජරාවට නොපැමිණ මිය යන සත්ත්වයෙක් ද නැත. මව්කුස තුළ ම මිය යන සත්ත්වයා මිය යන්නේ ද ජරාගින්නෙන් දවනු ලැබීමෙනි.

ජරාව ඇසට පෙනෙන දෙයක් නොවේ. ඇසට පෙනෙනුයේ එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් උපදින සළකුණු පමණි. දත් නැති බව, කෙස් ලොම් පැසුණු බව, ඇඟ රැලි වැටුණු බව, කුදු ගැසුණු බව යනාදිය එයට උදාහරණයන් ය. එම ලකුණු ජරාව නොව, ජරාවේ ඵලයන් ය. ඒවා ගින්නක් හටගත් තැනක ඉතරි වන්නා වූ සළකුණු මෙන් දත යුතු ය.

ජරාගින්නෙහි ලකුණු පහළ වීමේ කාලය ඒ ඒ වස්තුවල හෝ සත්ත්ව ශරීරවල ශක්තියේ සැටියට වෙනස් වේ. බලවත් වස්තු හෝ බලවත් ශරීර වල එම ලකුණු පහළ වීමට වැඩි කාලයක් ගත වේ. දිව්‍ය, බ්‍රහ්ම ශරීර වල ජරාගින්නෙහි දැවීම ඇතත් එහි ලකුණු පහළ නොවේ.

සත්ත්වයා භවයෙහි පිළිසිඳ ගත් මොහොතෙහි පටන් ජරාගින්නෙන් සත්ත්ව සන්තානය දවනු ලැබේ. එහෙත් බාල කාලයේ දී සත්ත්ව සන්තානයට බහුල වශයෙන් එකතු වන අභිනව රුප කලාපයන් නිසා පරණ රූප දිරා දුබල වීමේ ලකුණු වැසේ. එබැවින් බාල කාලයේ දී ජරාව ප්‍රකට නොවේ. ශරීරය වැඩී සම්පූර්ණ වූ පසු අභිනව රුප පරම්පරාවන් එයට එක් වීම මඳ වේ. එකල්හි ජරා ලකුණු ප්‍රකට වන්නට පටන් ගනී.

ජරාව ඇත්තේ රූප කයට පමණක් නොවේ. චිත්ත චෛතසික නැමති නාම ධර්මයන්හි ද ජරාව ඇත. එබැවින් ජරාව රූපී සත්ත්වයින්ට පමණක් නොව, අරූපී සත්ත්වයින්ට ද ඇත.

ආයු පරිච්ඡේද ජරාව

ආයු පරිච්ඡේද ජරාව, සන්තති ජරාව, ක්ෂණික ජරාව යනුවෙන් ජරාව තෙවැදෑරුම් වේ. සත්ත්වයින්ගේ ජීවන කාලය පිරිසිඳින ජරාව ආයු පරිච්ඡේද ජරා නම් වේ. දුබල කර්ම ආදී ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් උපන් උකුණු, මකුණු, මැසි, මදුරු ආදී ඇතැම් කුඩා සත්ත්වයින් ජරාවෙන් දවා දුබල කරනු ලැබීමෙන් සතියක් වැනි කාලයකින් මිය යති. බලවත් කර්ම ආදී ප්‍රත්‍යයන්ගෙන් උපන් සත්ත්වයින් ජරාගින්නෙහි දැවීම දීර්ඝ කාලයක් උසුලන්නට, එයට ඔරොත්තු දීමට සමත් වේ. එබැවින් ඔවුන් දීර්ඝ කාලයක් ජීවත් වෙති. ජීවතය ඉදිරියට පවත්වා ගැනීමට නොහැකි පමණට සත්ත්ව සන්තානයක් ජරාව විසින් දවා දුබල කරන්නට ගත වන කාලය එම සත්ත්වයාගේ පරම ආයුෂ නම් වේ. එබැවින් සත්ත්වයින්ගේ ආයු නියමය ජරාව මත රඳා පවතී. මෙසේ එ ඒ සත්ත්ව ජාතීන්ගේ ආයුෂ පිරිසිඳින ජරාව ආයු පරිච්ඡේද ජරාව නම් වේ.

සන්තති ජරාව

සත්ත්ව ශරීරයක චිත්තජ, ඍතුජ හා ආහාරජ යන ආගන්තුක රුප පරම්පරා ඇත. මෙම ආගන්තුක රූප ද ජරාවට ලක් වෙති. සීතල, උෂ්ණය, ධාතු කෝපය, නානාප්‍රකාර සිතිවිලි ආදිය නිසා සත්ත්ව සන්තානයෙහි නොයෙක් රූප පහළ වී, දිරීමට පත් වී, සිඳී යති. මෙසේ පහළ වන ආගන්තුක රුප පරම්පරාවන්ගේ දිරීම සන්තති ජරාව යි. ඒවායේ සිඳී යාම සන්තති මරණය යි.

චිත්ත පරම්පරාවන්ගේ ද සන්තති ජරා මරණ ඇත. විවිධ ආරම්මණ හේතුවෙන් සත්ත්ව සන්තාන වල විවිධ චිත්ත පරම්පරා පහළ වේ. ඉෂ්ට ආරම්මණ හේතුවෙන් සත්ත්ව සන්තාන වල ප්‍රීති සහගත, සෝමනස්ස සහගත සිතිවිලි පරම්පරා පහළ වේ. අනිෂ්ට අරමුණු හේතුවෙන් දෝමනස්ස සහගත සිතිවිලි පරම්පරා පහළ වේ. මෙසේ පහළ වන චිත්ත පරම්පරා වල බලය කෙමෙන් කෙමෙන් මද වී, අවසානයෙහි එම සිතිවිලි පරම්පරා සිඳී යති. එයට හේතුව එම චිත්ත පරම්පරා හට ගත් මොහොතෙහි සිටම ජරාව විසින් දුබල කරනු ලැබීම ය. උදාහරණයක් වශයෙන්, යමක් සම්බන්ධයෙන් හට ගත් ප්‍රීතිය, ආරම්භයේ දී ඉතා මිහිරි ලෙස දැනේ. කල් යත් ම එම ප්‍රතිය හීන වී, නැති වී යයි. එමෙන් ම බලවත් ක්‍රෝධයක් හට ගත් විට, ආරම්භයේ දී එය ඉතා තදින් දැනේ. කල් යාමෙන් එය දුබල වී, සන්සිඳි යයි. මෙසේ චිත්ත පරම්පරාවන්හි දුබල වීම ද සන්තති ජරාව නම් වේ. ඒවායේ සිඳී යාම සන්තති මරණය යි.

ක්ෂණික ජරාව

එක් නාම රූප ධර්මයක ජීවන කාලය ඉතා කෙටි කාලයකි. එම කාලය උත්පාදය, ස්ථිතිය, භංගය යනුවෙන් තෙවැදෑරුම් වේ. එම කාලය ඇසිපය හෙලන කාලයෙන් ලක්ෂයෙන් පංගුවක් තරම් වත් දිග නැත. පෙර නොතිබුණා වූ නාමරූප ධර්මයක ඉපදීම, පහළ වීම එක්තරා (ශක්තියක් වැනි) වේගයකි. එයට උත්පාදය කියනු ලැබේ. එම වේගය ජරාවට පැමිණීමෙන් නවතී. වේගය නැවතී පවත්නා අවස්ථාවට ස්ථිතිය කියනු ලැබේ. ඉපදීමේ වේගය සන්සිඳෙනු සමග ම එය බිඳ වැටේ. එයට භංගය කියනු ලැබේ. ඉපදීමේ වේගය නවත්වා, උපන් ධර්මය බිඳ වැටීමට යොමු කර දෙන්නා වූ, සංස්කාරයන්ගේ මේරීම, පැසීම වූ ස්ථිතිය, ක්ෂණික ජරාව ය. එය නිසා සංස්කාරයන්ගේ බිඳ වැටීම, අතුරුදහන් වීම ක්ෂණික මරණය යි.

ජරා මරණයෙන් මෙම හේතු ඵල දහම කෙළවර නොවේ

ජාති පච්චයා ජරා මරණං යනුවෙන් පටිච්චසමුප්පාද දේශනය අවසන් කර තිබුණ ද, ජරා මරණයෙන් මෙම හේතු ඵල දහම කෙළවර වන බව ඉන් අදහස් නොවේ. අරහත් මාර්ග ඥානයෙන් අවිද්‍යා, තෘෂ්ණා දෙක ප්‍රහාණය වන තුරු, කාල නියමයක් නොමැති ව මෙම හේතු ඵල පරම්පරාව චක්‍රයක් ලෙස නොසිඳී පවතී.

පෘථග්ජන සත්ත්වයෙකු ඉපදුන විට, එම සන්තානයට අයත් ස්කන්ධයන් නිසා හා එම සන්තානයෙහි ඉන්ද්‍රියන්ට හමු වන අරමුණු නිසා ඒකාන්තයෙන් ම අවිද්‍යාව ඇති වේ. ශෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාස යනාදිය අවිද්‍යාව හා බැඳී උපදින ධර්මයන් ය. එබැවින් එම ධර්ම 5 ඇති කල්හි අවිද්‍යාව ද ඇති බව දත යුතුය. එබැවින් මෙම දේශනයෙහි සඳහන් වූයේ නැතත්, ජාතිය නිසා අවිද්‍යාව හට ගනී. අවිද්‍යාව පවතින තාක් කර්ම රැස් කිරීම හේතුවෙන් නැවත ඉපදීම ඇති වී මෙම හේතු ඵල පරම්පරාව නොසිඳී පවතී. ජාති පච්චයා අවිජ්ජා යනුවෙන් තථාගතයන් වහන්සේ දේශනා නොකර ඇත්තේ ජාතිය නිසා ජරා මරණ ඇති වන බව දැක්වීම සඳහා ය.

 

[පූජ්‍යය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, පටිච්චසමුප්පාද විවරණය, 85-95]

 

Further reading (download link):
පූජ්‍යය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, පටිච්චසමුප්පාද විවරණය

 

පටිච්ච සමුප්පාදය – භව පච්චයා ජාති

තත්ථ කතමා භව පච්චයා ජාති? යා තේසං තේසං සන්තානං තම්හි තම්හි සත්ත නිකායේ ජාති සඤ්ජාති ඔක්කන්ති අභිනිබ්බත්ති ඛන්ධානං පාතු භවෝ ආයතනානං පටිලාභෝ. අයං වුච්චති භව පච්චයා ජාති.

එහි ජාතිය කවරේ ද? ඒ ඒ සත්ත්ව නිකායෙහි යම් පළමු කොට ඉපදීමක් වේ ද, සම්පූර්ණ ඉපදීමක් වේ ද, මවුකුස තුළට ඇතුළු වීමක් වේද, ප්‍රකට ව ඉපදීමක් වේ ද, ස්කන්ධයන්ගේ පහළ වීමක් වේ ද, ආයතනයන්ගේ පහළ වීම් වශයෙන් ලැබීමක් වේ ද, මෙය භව ප්‍රත්‍යයෙන් වන්නා වූ ජාතිය යි යනුවෙන් විභංග ප්‍රකරණයෙහි දක්වා තිබේ.

මෙහි කෙටි තේරුම නම්, ඒ ඒ භවයෙහි උපදිනා සත්ත්වයින්ගේ පළමු කොට ඉපදීම ජාතිය යනු යි. (පළමු කොට ඉපදීම යනු ප්‍රතිසන්ධි විඤ්ඤාණය සමග කාය දශක, භාව දශක හා වස්තු දශක යන රූප කලාප පහළ වීම ය. අරූප භූමියෙහි දී නාම ස්කන්ධ පමණක් පහළ වේ.) සංඛාර පච්චයා විඤ්ඤාණං යනුවෙන් සඳහන් වූයේ ද මෙම පළමු කොට ඉපදීම ය. (එම අවස්ථාවෙහි දි අදහස් වන්නේ වර්ථමාන භවයෙහි ප්‍රතිසන්ධිය ලැබීම ය. භව පච්චයා ජාති යන තැනදී අදහස් වන්නේ අනාගත භවයක ප්‍රතිසන්ධිය යි.)

භව ප්‍රත්‍යයෙන් හට ගන්නා මෙම ජාතිය උත්පත්ති භවයේ ම කොටසකි. එබැවින් ජාතියෙහි හේතුව වශයෙන් උත්පත්ති භවය නො ගත යුතු ය. භව දෙකෙන් ජාතියට හේතු වන්නේ කර්ම භවය පමණකි. එබැවින් මෙහි භව පච්චයා ජාති යන සන්ධියට අදාල වන්නේ කර්ම භවය පමණකි.

උපාදානයන් නිසා කුසල, අකුසල කර්ම කළ කල්හි, ඒ ඒ කර්මයන්ගේ ශක්තිය හා ස්වභාවය අනුව ඒ ඒ භවයන්හි සත්ත්වයා ඉපදීම ජාතිය නම් වේ. සත්ත්වයාගේ උත්පත්තියට පූර්ව භවයෙහි කළ කර්මය හේතු වන බව සමාන්‍ය ලොකයාට නොපෙනෙන ගුප්ත කරුණකි. එය සාමාන්‍යය ජනයාට සිතා ගත හැක්කේ අනුමානයෙනි.

සත්ත්ව උත්පත්තියට කර්මය හේතු වන බවට ඇති සාධක අතුරෙන් සත්ත්වයන්ගේ නානත්වය ප්‍රධාන කරුණකි. ගති ගුණ, ආයුෂ, ධනය, සැප දුක් යනාදියෙන් සත්ත්වයන් අතර බොහෝ වෙනස්කම් දක්නට ලැබේ. එකම දෙමවුපියන්ට, එකවර උපන්, එකම ගෙයක හැදුනු වැඩුනු දරුවන්ගේ පවා වෙනස්කම් බොහෝ තිබිය හැක. සත්ත්වයන් අතර ඇති මෙම වෙනස්කම් වලට ප්‍රධාන හේතුව කර්මය යි. සිත ඉතා විචිත්‍ර ය. එබැවින් කර්ම ද එසේ ම විචිත්‍ර ය. උත්පත්තියට හේතු වූ කර්මයේ විචිත්‍රත්වයෙන් සත්ත්වයින්ගේ විචිත්‍ර බව ඇති වේ.

කර්ම වල විවිධත්වය අනුව පුද්ගලයන්ගේ විවිධත්වය ඇති වන්නේ මෙසේ ය.

• යම්කිසිවෙක් උත්පත්තියට හේතු වන කර්මයක් කරන අවස්ථාවේ දී ලෝභය, අද්වේශය (මෛත්‍රිය) හා අමෝහය (ප්‍රඥාව) බලවත් වේ ද, අලෝභය, ද්වේශය හා මෝහය දුබල වේ ද, ඒ කර්මයෙන් එම පුද්ගලයා යම්කිසි භවයක උපන් කල්හි ඔහු මෛත්‍රියෙන් යුක්ත, ක්‍රෝධ කිරීම අඩු වූ, තියුණු නුවණ ඇති, ලෝභය අධික පුද්ගලයෙකු වේ. එබඳු පුද්ගලයින් ධර්ම ශාස්ත්‍ර ඉගෙනීමෙහි දක්ෂ වෙති. එහෙත් ඔවුන් කිසිවෙකුට කිසිවක් නොදෙන, නිතර ම රැස් කිරීමට කැමති, අනුන්ගෙන් ගැනීමට උත්සහ කරන ලෝභීහු වෙති. මෙයට හේතුව උත්පත්තයට හේතු වන කර්මයෙහි බලවත් වූ ලෝභයෙන් අලෝභය මැඩ පවත්වන බැවිනි. එමෙන් ම, බලවත් වූ අද්වේශය හා අමෝහයෙන් ද්වේශය හා මෝහය යටපත් කරනුලැබේ.
• යම්කිසි පුද්ගලයෙකුට කර්මය කරන අවස්ථාවෙහි ලෝභය, ද්වේශය, හා අමෝහය බලවත් වේ ද, ඔහු එම කර්මය හේතුවෙන් උපන් කල්හි ලෝභී වූ, කෘර වූ, තියුණු නුවණ ඇත්තා වූ පුද්ගලයෙක් වේ. එබඳු පුද්ගලයෝ ධර්ම ශාස්ත්‍ර ඉගෙන පණ්ඩිත වුව ද, එම කෘර, ලෝභ ගත වලින් යුක්ත වේ. ලාභයක් ලැබිය හැකි කල්හි කොතෙක් මහත් අපරාධයක් වුව ද කරන්නට මැලි නොවෙති.
• යම්කිසි පුද්ගලයෙකුට කර්මය කරන අවස්ථාවෙහි ලෝභය, මෝහය හා අද්වේශය බලවත් වේ ද, ඔහු එම කර්මය හේතුවෙන් උපන් කල්හි ලෝභී වූ ද, මෝඩ වූ ද, මෘදු ගති ඇති පුද්ගලයෙකු වේ.
• යම්කිසි පුද්ගලයෙකුට කර්මය කරන අවස්ථාවෙහි ලෝභය, ද්වේශය හා මෝහය යන අකුසල මූල 3ම බලවත් වේ ද, ඔහු එම කර්මය හේතුවෙන් උපන් කල්හි ලෝභී වූ ද, නපුරු වූ ද, මෝඩයෙක් වේ. ලෝකයෙහි වඩාත් ම අසත්පුරුෂ ගති වලින් යුක්ත වන්නේ එබඳු කර්ම වලින් උපන් පුද්ගලයින් ය.
• යම්කිසි පුද්ගලයෙකුට කර්මය කරන අවස්ථාවෙහි අලෝභය, ද්වේශය හා මෝහය බලවත් වේ ද, ඔහු එම කර්මය හේතුවෙන් උපන් කල්හි දිව්‍යමය ආරම්මණයක් (ඉතා සිත් ගන්නා සුළු, ප්‍රිය මනාප දෙයක්?) දුටු කල්හි වුවත් කලබල නොවන, විකෘතියට නොපැමිණෙන, රාගය මද වූ, කිපෙන සුළු වූ, මෝඩ පුද්ගලයෙකු වේ.
• යම්කිසි පුද්ගලයෙකුට කර්මය කරන අවස්ථාවෙහි අලෝභය, අද්වේශය හා මෝහය බලවත් වේ ද, ඔහු එම කර්මය හේතුවෙන් උපන් කල්හි දන් දෙන ස්වභාවය හා රැස් නොකරන ස්වභාවය ඇති, මෘදු වූ ද, නුවණ මද වූ ද පුද්ගලයෙකු වේ.
• යම්කිසි පුද්ගලයෙකුට කර්මය කරන අවස්ථාවෙහි අලෝභය, ද්වේශය හා අමෝහය බලවත් වේ ද, ඔහු එම කර්මය හේතුවෙන් උපන් කල්හි නිර්ලෝභ වූ ද, කිපෙන සුළු වූ ද, නුවණැති පුද්ගලයෙකු වේ.
• යම්කිසි පුද්ගලයෙකුට කර්මය කරන අවස්ථාවෙහි අලෝභය, අද්වේශය හා අමෝහය යන කුසල මූල 3ම බලවත් වේ ද, ඔහු එම කර්මය හේතුවෙන් උපන් කල්හි නිර්ලෝභ වූ ද, මෘදු වූ ද, තියුණු නුවණ ඇත්තා වූ ශ්‍රේෂ්ඨ පුද්ගලයෙකු වේ. එබඳු පුද්හලයින් ලෝකයේ දුර්ලභ ය.

තවත් නොයෙක් ආකාරයෙන් සත්ත්වයින් කර්ම අනුව බෙදෙන සැටි චූලකම්ම විභංග සූත්‍රය වැනි සූත්‍ර වල දක්වා තිබේ.

[පූජ්‍යය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, පටිච්චසමුප්පාද විවරණය, 82-85]

 

Further reading (download link):
පූජ්‍යය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, පටිච්චසමුප්පාද විවරණය

 

පටිච්ච සමුප්පාදය – උපාදාන පච්චයා භවෝ

තත්ථ කතමෝ උපාදාන පච්චයා භවෝ? භවෝ දුවිධේන. අත්ථි කම්ම භවෝ. අත්ථි උපපත්ති භවෝ. තත්ථ කතමෝ කම්ම භවෝ? පුඤ්ඤාභි සංඛාරෝ, අපුඤ්ඤාභි සංඛාරෝ, අනෙඤ්ජාභි සංඛාරෝ. අයං වුව්චති කම්ම භවෝ. සබ්බම්පි භවගාමි කම්මං කම්ම භවෝ. තත්ථ කතමෝ උපපත්ති භවෝ? කාම භවෝ, රූප භවෝ, අරූපභවෝ. සඤ්ඤා භවෝ, අසඤ්ඤා භවෝ, නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤා භවෝ. ඒකවෝකාර භවෝ, චතුවෝකාර භවෝ, පඤ්චවොකාර භවෝ. අයං වුච්චති උපපත්ති භවෝ. අයං වුච්චති උපාදාන පච්චයා භවෝ

උපාදාන හේතුවෙන් හට ගන්නා භවය කවරේ ද? භවය දෙපරිද්දකින් දත යුතු ය. කර්ම භවයක් ඇත. උත්පත්ති භවයක් ද ඇත. එහි කර්ම භවය කවරේ ද? පුණ්‍යාභි සංස්කාරය, අපුණ්‍යාභි සංස්කාරය, ආනෙඤ්ජාභි සංස්කාරය යන මෙය කර්ම භවය කියනු ලැබේ. සකල භවගාමීකර්මය කර්ම භවය ය. එහි උත්පත්ති භවය කවරේ ද? කාම භවය, රූප භවය, අරූප භවය. සංඥා භවය, අසංඥා භවය, නේවසංඥානාසංඥා භවය. ඒකවෝකාර භවය, චතුවෝකාර භවය, පඤ්චවොකාර භවය යන මෙය උත්පත්ති භවය කියනු ලැබේ. මෙය උපාදාන හේතුවෙන් හට ගන්නා භවය යි යනුවෙන් විභංග පාළියෙහි දක්වා ඇත.

සත්ත්ව සන්තාන වල ඇති වන උපාදානයන් වැඩීමෙන් භවය ඇති වේ. දශ ප්‍රභේද වූ අකුසලය, දශ ප්‍රභේද වූ ලෞකික කුසලය යන පින්පව් දෙකට කර්ම භවය කියනු ලැබේ. එම රැස් කර ගත් කර්ම විපාක බවට පැමිණීමෙන් ලැබෙන්නා වූ නාමරූප ස්කන්ධයන්ට උත්පත්ති භවය කියනු ලැබේ.

උත්පත්ති භවය

උත්පත්ති භවය ප්‍රධාන වශයෙන් තුන් ආකාරයකට විස්තර කළ හැක. ඒ ආකාර තුනෙහි ද ප්‍රභේද තුන බැගින් ගත් විට භව 9ක් ඇත.

ලෝකයේ ඇති 31 භූමි තලයන්ට අනුව භවයන් මෙසේ වෙන් කළ හැක:

• කාම භව – අපාය 4, මිනිස් ලොව, දෙව් ලොව 6 යන එකොළොස් භූමියෙහි උපදින සත්ත්වයින්ගේ උපාදින්න ස්කන්ධයන්
• රූප භව – රූප භූමි 16හි උපදිනා සත්ත්වයින්ගේ උපාදින්න ස්කන්ධයන්
• අරූප භව – අරූප තල 4හි හැසිරෙන සත්ත්වයින්ගේ උපාදින්න ස්කන්ධයන්

සංඥාව ලැබෙන ආකාරය අනුව භවයන් මෙසේ වෙන් කළ හැක:

• සංඥා භව – කාම භූමි 11, අසංඥ භූමිය හැර ඉතිරි රූපාවචර බ්‍රහ්ම ලෝක 15, නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාව හැට ඉතිරි අරූපාවචර බ්‍රහ්ම ලෝක 3 යන භූමි 29හි උපදිනා සත්ත්වයින්ගේ උපාදින්න ස්කන්ධයන්
• අසංඥා භව – අසංඥ භූමියෙහි උපදිනා සත්ත්වයින්ගේ උපාදින්න ස්කන්ධයන්
• නේවසංඥානාසංඥා භව – භවාග්‍රය නම් වූ ඉහළ ම අරූප භුමියෙහි උපදිනා සත්ත්වයින්ගේ උපාදින්න ස්කන්ධයන්

වෝකාර යනු ස්කන්ධයන්ට ම නමකි. ලැබෙන ස්කන්ධයන් අනුව භවයන් මෙසේ වෙන් කළ හැක:

• ඒකවෝකාර භව – රූප ස්කන්ධය පමණක් ලැබෙන අසංඥ භුමියෙහි උපදිනා සත්ත්වයින්ගේ උපාදින්න ස්කන්ධයන්
• චතුවෝකාර භව – නාම ස්කන්ධ පමණක් (වේදනා, සංඥා, සංකාර, විඤ්ඤාණ) ලැබෙන අරූප ලෝක 4හි උපදිනා සත්ත්වයින්ගේ උපාදින්න ස්කන්ධයන්
• පඤ්චවොකාර භව – පංචස්කන්ධය ලැබෙන ඉතිරි භූමි 26හි උපදිනා සත්ත්වයින්ගේ උපාදින්න ස්කන්ධයන්

සත්ත්ව සන්තානයක කර්මයෙන් හට ගත් (කර්මජ) ස්කන්ධයන්ට උපාදින්න ස්කන්ධ යැයි කියනු ලැබේ. උපාදාන පච්චයා භවෝ යනුවෙන් මෙහි ගනු ලබන්නේ කර්මයෙන් හට ගත් ස්කන්ධයන් ය.

කර්ම භවය

ඉහත දැක්වුනු පරිදි කර්ම භවය අකුසල කර්ම භවය හා කුසල කර්ම භවය වශයෙන් දෙවැදෑරුම් වේ. රූප තෘෂ්ණා, ශබ්ද තෘෂ්ණා ආදී වශයෙන් තෘෂ්ණාව සවැදෑරුම් වන්නා සේ ම කාම උපාදානය ද රූප කාම උපාදානය, ශබ්ද කාම උපාදානය ආදී වශයෙන් සවැදෑරුම් වේ.

මිනිසුන් රසයට ඇති කැමැත්ත නිසා සතුන් මරති. සමහරු අඹු දරුවන් රැකීම සඳහා සතුන් මරති. මෙසේ කාම උපාදනය නිසා ඔවුන් ප්‍රාණඝාත අකුසල කර්ම රැස් කර ගනී. ඇතැම් මිත්‍යාදෘෂ්ටිකයන් දෙවියන් සතුටු කොට දෙව්ලොව යෑමේ බලාපොරොත්තුවෙන් හෝ දෙවියන් පිදීම සඳහා සතුන් මරති. මේ දිට්ඨි උපාදනය නිසා ප්‍රාණඝාත කර්මය සිදු වන සැටි ය. ඇතැම්හු තම ආත්මය රැක ගැනීම හෝ කල් පැවැත්ම උදෙසා සතුන් මරති. අඹු දරුවන්ගේ කල් පැවැත්ම සඳහා ද සතුන් මරති. මේ අත්තවාද උපාදානය නිසා ප්‍රාණඝාත අකුසලය සිදු වන ආකරය යි.

මේ ආකාරයෙන් අනිත් අකුසල කර්මයන් ද උපාදානය නිසා රැස් වන ආකාරය සළකා ගත යුතු ය. මෙහිදී කාමමිථ්‍යාචාරය හා අභිද්‍යාව කාම උපාදනය නිසා සදු වන බව ද, මිථ්‍යාදෘෂ්ටි කර්මය දිට්ඨි උපාදාන 3 නිසා සිදු වන බව ද විශේෂයෙන් සැළකිය යුතු ය.

දෙලොව කාමයන් ලබනු පිණිස, සැප ලබනු පිණිස සමහරුන් දාන, සීල, භාවනා යනාදී කුසල ක්‍රියා වල යෙදෙති. ඒ කාම උපාදනය නිසා කුසල කර්මයන් රැස් වන ආකාරය යි. සමහරුන් දෙවියන් සතුට කරවීම සඳහා දාන, සීල, භාවනා ආදී පින්කම් වල යෙදෙති. ඒ දිට්ඨි උපාදනය නිසා කුසල කර්ම රැස් වන ආකාරය යි. සමහරුන් දීර්ඝායු ඇති, සැපයෙන්, වර්ණයෙන්, බලයෙන් යුක්ත ආත්ම භාවයන් ලැබීම සඳහා දාන, සීල, භාවනා ආදී පින්කම් වල යෙදීති. ඒ අත්තවාද උපාදනය නිසා කුසල කර්ම රැස් වන ආකාරය යි.

පෘථග්ජන පුදගලයා පිස්සෙකු වැනි ය. එබැවින් ඔහු මෙම උපාදානයන් සතර ම නිසා ඉහත සඳහන් ආකාරයට කුසල අකුසල කර්ම රැස් කර ගනී. එනම්, උපාදානයන් නිසා කුසල කර්ම භව හා අකුසල කර්ම භව සකස් කර ගනී.

කර්ම භවය නිසා උත්පත්ති භවය ඇති වීම

කුඹුරක හට ගන්නා වී වලින් කොටසක් බොල් වේ. කොටසක් මතු ගොයම් ඇති කරීමේ ශක්තිය ඇති බීජ බවට පත් වේ. එමෙන් ම උපාදානයන් නිසා හට ගන්නා කර්මයන්ගෙන් සමහරක් මතු උත්පත්තයක් ඇති කිරීමේ සමත් බවක් නැති, දුබල කර්මයන් ය. මේවාට කර්ම කියනු ලැබේ. අනාගතයෙහි සත්ත්වයා ඒ ඒ භවයට පැමිණ වීමේ ශක්තියෙන් යුක්ත බලවත් කර්මයන් කර්මපථ නමින් හැඳින් වේ. දුබල කර්මයන් අභාවප්‍රාප්ත වේ. බලවත් කර්මයන් අනාගතයෙහි විපාක බවට පැමිණීම් වශයෙන් සත්ත්වයින් ඒ ඒ භවයට පමුණුවති. මෙසේ උපාදාන හේතුවෙන් ඇති වන කර්ම භවය නිසා නව වැදෑරුම් උත්පත්ති භවය ඇති වේ.

කර්ම භවය හා උත්පත්ති භවය යන දෙකම සැළකීම

කර්ම භවය හේතුවෙන් උත්පත්ති භවය හට ගන්නේ නම්, උපාදාන පච්චයා භවෝ යන්නෙහි උත්පත්ති භවය හා කර්ම භවය යන දෙකම සැළකීමට හේතුව කුමක් ද? යන ප්‍රශ්නය මෙතැන දී ඇති විය හැක. උත්පත්ති භවය හට ගැනීමට කර්මය හේතුවක් වුව ද, එය ඇති වීමේ මූලික හේතුව උපාදානය යි.  එබැවින් උපාදානය නසා කර්ම භව හා උත්පත්ති භව යන දෙකම ඇති වන බව වදාරා ඇත.

ක්ලේශය යනු සත්ත්ව සන්තාන දවන්නා වූ, තවන්නා වූ ස්වභාවයකි. ක්ලේශයන් නිසා සිදු වන එම දැවීම, තැවීම සන්සිඳවා ගැනීම සඳහා උපකාර වන ක්ලේශ ආහාර කොටසක් ඇත. උපාදානය ද ක්ලේශයකි. කාම උපාදානය යනු රූප ශබ්ද ආදී කාම වස්තූන් පැතීම ය. එම දැවීම, තැවීම නො ඉවසිය හැකි සත්ත්වයා එය නිවා ගනු පිණිස කාම වස්තූන් සොයන්නේ ය. එම කාම වස්තූන්, කාම උපාදානයේ ආහාරය යි. එම කාම වස්තු හා භව සම්පත්තිය ලබා ගැනීමට දරන උත්සාහය කර්ම භවය යි. එනම් භවගාමී කර්ම රැස් කිරීම ය. අත්තවාද උපාදානය භව සම්පත්තිය පිළබඳ වූවකි. එම අත්තවාද උපාදාන ගින්නට ආහාරය නම් භව සම්පත්තිය යි. එනම් උත්පත්ති භවය යි. මෙසේ උපාදන ගින්නෙන් දැවෙන, තැවෙන සත්ත්වයා සොයන, පතන දෙය නම් කාම වස්තු හා භව සම්පත්තිය යි. එබැවින් කර්ම භවයට හා උත්පත්ති භවය යන දෙකට ම ප්‍රධාන හේතුව උපාදානය ලෙස සැළකිය යුතු ය.

පටිච්ච සමුප්පාදයෙහි දෙතැනක කර්මය දේශනා කර තිබීම

අවිජ්ජා පච්චයා සංඛාරා යනුවෙන් වරක් දක්වා තිබෙන කර්මය ම නැවත උපාදාන පච්චයා භවෝ යනුවෙන් දක්වා තිබෙන්නේ කුමක් නිසා ද? යනු මෙහි ඇති විය හැකි තවත් ප්‍රශ්නයකි. මෙම පටිච්චසමුප්පාද දේශනය ජාති 3ක් සම්බන්ධයෙන් දේශනා කරන ලද්දකි. අවිජ්ජා පච්චයා සංඛාරා යන තැන දී දක්වන ලද කර්මය අතීත ජාතියට අයත් වූ, වර්තමාන භවයට හේතු වූ කර්මය යි. උපාදාන පච්චයා භවෝ යනුවෙන් දැක්වෙන කර්ම වර්තමාන භවයට අයත් වූ, අනාගත භවයට හේතු වන කර්ම ය. එබැවින්, අතීත භවයෙන් වර්තමාන භවයට පැමිණීම හා වර්තමාන භවයෙන් අනාගත භවයට යෑම දක්වීමට මෙම දේශනයෙහි දෙතැනක කර්මය දක්වා ඇත.

[පූජ්‍යය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, පටිච්චසමුප්පාද විවරණය, 75-81]

 

Further reading (download link):
පූජ්‍යය රේරුකානේ චන්දවිමල නාහිමි, පටිච්චසමුප්පාද විවරණය