අති පූජ්‍ය නාඋයනේ අරියධම්ම මාහිමිපාණන් වහන්සේ විසින් “ප්‍රමාද නොවී අප්‍රමාද වෙමු” යන මැයෙන් පවත්වන ලද දහම් දෙසුමක් ඇසුරින් සකසන ලද සම්පිණ්ඩනයකි.
සාරංශය
“ස්වාමීනී භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මිනිසුන්හට මෙලොව අරුතත්, පරලොව අරුතත් යන දෙකම අත්පත්කර ගැනීම සඳහා වන ඒකායන මාර්ගයක් තිබේද? එසේනම් එය කුමක්ද?” යනුවෙන් කොසොල් මහ රජතූමා විසින් නගන ලද පැනයකට පිළිතුරු වශයෙන් බුදුරජානන් වහන්සේ “එවන් ඒකායන මාර්ගයක් තිබේය මහරජ, එය අප්පමාදය නමි” යනුවෙන් පවසා මෙම අප්පමාද සූත්‍රය වදාල සේක.
“පා ගමනින් යන සියලුම සතුනගේ පා සටහන්, ඇතෙකුගේ පා සටහනක්තුල බහාලියහැකිවාක් මෙන්, මෙලොව දියුණුව, පරලොව සුගතිය සහ කෙළවර නිවන් සුවයද ලබාගැනීම පිනිස යම්තාක් කුසලධර්ම හේතුවෙත්ද, ඒ සියල්ලම අප්‍රමාදය නැමැති එකම දහම්පදයෙහි ඇතුලත්වන්නේය” යනුවෙන් පැහදිලි කල සේක.
මෙලොව මිනිසුන් දීර්ඝායුෂ, නිරෝගි සුවය, ගුණ වර්ණාව, දෙව්ලොව සැප, ගේ දොර, වතුපිටි, වාහන, ආදිය පතති. මේවා ලෞකික දේවල් බැවින් තෘෂ්ණාවට අරමුණුය. මේවා අවශ්‍ය වන්නේ, දන්, සිල්, භාවනා ආදී කුසල් කරමින්, දස පාරමිතා වඩමින්, නිවන් මගට පිවිසීමය.
අපගේ සර්වඥයන් වහන්සේ දිනකට තෙවරක්ම, “මහණෙනි, බුදු සසුනත්, මිනිසත්බවත්, ක්‍ෂණ සම්පතත්, සාසන පැවිද්දත්, සද්ධර්මයත්, කළණමිතුරු සම්පතත් යන සියල්ල, දුර්ලභ නමුත් එක්තැන්ව ලැබි ඇති බැවින්, එළැඹ සිටි සිහියෙන් යුතුව පිළිවෙත් පුරත්වා” යනුවෙන් මෙම අප්‍රමාද පදයෙන් අනුශාසනා කළසේක. මෙය සුගතෝවාදය නමි.
අට්ඨ කථාවේ අප්‍රමාදය යනු සිහිය අමතක නොවීම ලෙස සඳහන්වේ. එනම්, එළඹසිටි සිහි ඇති බව, අප්‍රමාදයයි. ඛුද්දකවත්ථු විභංගයෙහි ප්‍රමාදය මනාසේ විග්‍රහ කොට ඇති අතර, ඒවායේ විරුද්ධ අර්ථය අප්‍රමාදය ලෙස දක්වා ඇත.
- තිදොරින් (සිත, කය, වචනයෙන්) සිදුවන අකුසල්වලින් වැලකීම
- පසිඳුරන් පිනවීම කෙරෙහිම සිත යොමු නොකිරීම
- දස පුණ්‍යක්‍රියා
- දස කුසල කර්මපථ
- දස පාරමී ධර්ම
- සතර බ්‍රහ්ම විහරන
- සතර සංග්‍රහ වස්ථූන් (දානය, ප්‍රිය වචනය, අර්ථ චරියාව, සමානාත්මතාවය)
- කරණීය ධර්ම 14 සහ අකරණීය ධර්ම 01
- මහා මංගල ධර්ම 38
- සතිපට්ඨානාදී බෝධි පාක්‍ෂික ධර්ම 37
ආදියෙහි එළැඹැසිටි සිහියෙන් යුතුව පිළිවෙත් නැවත, නැවත පිරීම, අප්‍රමාදය නමි.
පරමාර්ථ ධර්මවලට අනුව, අප්‍රමාදය යනු ප්‍රධාන වශයෙන් සති චෛතසිකයයි. සති චෛතසිකයෙහි අපිලාපන, උපග්ගණ්හන යන ලක්‍ෂණ දෙකකි. කුසල් අරමුණෙහි සිහිය පිහිටුවා ගැනීම අපිලාපනයයි. අයහපත් සිතිවිලි, ක්‍රියා අත්හැර, යහපත් සිතිවිලි, ක්‍රියාවලට යොමුවීම උපග්ගණ්හන ලක්‍ෂණයයි.
අප්‍රමාදය යනු අමුතුවෙන් වනගතවී නිරතවිය යුතු දෙයක් නොව, සෑම වේලාවහිදීම පිලිපැදියහැකි උතුම් ගුණයකි. උදෑසන පිබිදුන වෙලේ සිට, නැවත නින්දට යනතුරුම, මෛත්‍රී භාවනාව, බුදුගුණ භාවනාව, කරණීය මෙත්ත සූත්‍රය, මහාමංගල සූත්‍රය, රතන සූත්‍රය ආදියෙන් එකක් මනසිකාර කරමින් දවසේ වැඩකටයුතුවල යෙදීම අනුස්සති භාවනාවක්වනු ඇත. ඉන් අසීමිත අධ්‍යාත්මික, මානසික සුවයක් ලැබෙනු ඇත. කෝපය, ශෝකය, රාගය, බය නැතිවී, අනතුරු, අමනුෂ්‍ය දෝෂ ආදියෙන්ද ආරක්‍ෂාව ලැබෙනු ඇත. එළඹසිටි සිහියෙන් නිතරම සිටීමට සිත පුරුදුකර ගැනීමම භාවනාවකි. මෙලෙස සිත පිරිසිදු කරමින් දිගු කලක් පසුවූ කෙනෙකුට, කිසියම් අවස්ථාවකදී පූර්ණ විවෙකයක් ලැබුනහොත්, සමත භාවනාවෙන් ධ්‍යාන, සමාපත්ති, ඉපදවීමට හැකිවනු ඇත. (ඒ සඳහා නිසි උපදෙස් ලැබිය යුතුය)
බොදු බැතියන් වශයෙන් අප තෙරුවන් සරණ යන්නේ, බුදුන් වඳින්නේ, දන් දෙන්නේ, සිල් රකින්නේ, බවුන් වඩන්නේ, මව් පිය උපස්ථානය කරන්නේ, වැඩිහිටි උපස්ථානය කරන්නේ, වත් පිලිවෙත් පුරන්නේ, බණ අසන්නේ, බණ දෙසන්නේ, පින් දෙන්නේ, පින් අනුමෝදන් වන්නේ, දස කුසල් කර්මපථ පුරන්නේ, දස පුණයක්‍රියා කරන්නේ, සිව් බඔ විහරණ, සතර සංග්‍රහ වස්තු වඩන්නේ, කරණීය ධර්ම, මහා මංගල ධර්ම පුරුදු කරන්නේ, බෝධි පාක්‍ෂික ධර්ම පුරුදු කරන්නේ, සම්මා දිට්ඨිය ඇතිවන ලෙස සමත, විපස්සනා වඩන්නේ, සතර මග, සතර ඵල පිලිවෙලින්, චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධයෙන්, අමා මහ නිවන සාක්‍ෂාත්කර ගැනීම පිණිසයි. අපගේ සම්මා සම්බුදුරජානන් වහන්සේ විසි අසංක කල්ප ලක්‍ෂයක් මේ සඳහා සිත දියුණුකර ගනිමින් අප්‍රමාදව පෙරුම් පුරන ලද සේක. නිවන් අවබෝධය ලැබෙනතුරුම, අතරක් නෑර ඉහත සඳහන් ධර්ම පැවැත්විය යුතුව ඇත.
සවිස්තර දෙසුම
“ස්වාමීනී භාග්‍යවතුන් වහන්ස, මිනිසුන්හට මෙලොව අරුතත්, පරලොව අරුතත් යන දෙකම අත්පත්කර ගැනීම සඳහා වන ඒකායන මාර්ගයක් තිබේද? එසේනම් එය කුමක්ද?” යනුවෙන් කොසොල් මහ රජතූමා විසින් නගන ලද පැනයකට පිළිතුරු වශයෙන් බුදුරජානන් වහන්සේ “එවන් ඒකායන මාර්ගයක් තිබේය මහරජ, එය අප්පමාදය නමි” යනුවෙන් වදාල සේක.
ඒ සඳහා උදාහරණයක් වශයෙන් “පා ගමනින් යන සියලුම සතුනගේ පා සටහන්, ඇතෙකුගේ පා සටහනක් තුල බහාලිය හැකිවාක් මෙන්, මෙලොව දියුණුව, පරලොව සුගතිය සහ කෙළවර නිවන් සුවයද ලබා ගැනීම පිනිස යම්තාක් කුසල ධර්ම හේතු වෙත්ද, ඒ සියල්ලම අප්‍රමාදය නැමැති එකම දහම් පදයෙහි ඇතුලත් වන්නේ ය” යනුවෙන් පැහදිලි කොට, මෙම අප්පමාද සූත්‍රය දෙසන ලද සේක.
ආයුං අරොගියං වණ‍්ණං සග‍්ගං උච‍්චා කුලීනතං
රතියො පත්‍ථයන‍්තෙන උළාරා අපරාපරා
අප‍්පමාදං පසංසන‍්ති පුඤ‍්ඤකිරියාසු පණ‍්ඩිතා
අප‍්පමත‍්තො උභො අත්‍ථෙ අධිගණ‍්හාති පණ‍්ඩිතො
දිට‍්ඨෙ ධම‍්මෙ ච යො අත්‍ථො යො චත්‍ථො සම‍්පරායිකො
අත්‍ථාභිසමයා ධීරො පණ‍්ඩිතොති පවුච‍්චතීති
“මෙලොව මිනිසුන් සිතන පතන බොහෝදේ අතර, දීර්ඝායුෂ, නිරෝගි සුවය, ශරීර වර්ණය, ගුණ වර්ණනාව, දෙව්ලොව සැප, උසස් වංශවත් ජීවිත, ගෙවල් දොරවල්, වතුපිටි, යාන වාහන, හොඳ දෙමව්පියන්, හොඳ අඹු දරුවන්, හොඳ සේවක සේවිකාවන්, විසුමට හොඳ දේශයක් ආදිය වෙති. මේවා ලෞකික දේවල් බැවින් තෘෂ්ණාවට අරමුණුය. එසේනමුත්, නිවන් දකිනතුරු එකී දේවල් පතති. මේවා අවශ්‍ය වන්නේ, දන්, සිල්, භාවනා ආදී කුසල් කරමින්, දස පාරමිතා වඩමින්, නිවන් මගට පිවිසීමය.
මෙකී සියඵ දේවල් සිතන පතන අයුරින් අත්පත් කරගැනීමට කිසියම් මගක් වේද, බුදු පසේබුදු, මහරහත්, පණ්ඩිතෝත්මයන් වහන්සේලා මෙකී පැතුම් සපුරා ගැනීමට එකම හේතුව අප්‍රමාද වීම බව ප්‍රශංසා මුඛයෙන් දේශනා කර ඇත. නුවනැත්තා අප්‍රමාදවීම නිසා මෙකී සියඵ දේවල් ලබා ගනිති. මෙලොව යම් යම් අභිමථාර්තයන්ද, පරලොව යම් යම් අභිමථාර්තයන්ද මුදුන්පත් කරගන්නා ධීරයා නුවනැත්තා බව පැවසේ” යන්න මෙම ගාථාවල සරල අරුත වේ.
මෙතැනදී, ආයුෂ, නිරෝගි සුවය, වර්ණ සම්පත්තිය, ස්ව්ර්ගය, උසස් වංශවත් ජීවිත, ආදියෙන් අදහස් කරනුයේ මොනවාදැයි සළකා බලමු. මේ සියල්ල ලෝකය හා සබැඳි දේවල්ය.
කල්ප විනාසයෙන් පසු නැවත බිහිවන ලොවෙහි මිනිස් ආයුෂ අවුරුදු අසංකෙයියක් වේ. එහෙත් මිනිසුන්ගේ ලෝභ, දෝස, මෝහ ආදී කෙලෙස් උත්සන්න වීම නිසා එම ආයුෂ අනූපිළිවෙලින් පිරිහී, නැවතත් දස වසරක් බවට පත්වී ක්‍රම තුනකින් සත්ව විනාසයක් සිදුවනු ඇත. එනම්,
- ද්වේෂය උත්සන්නවීම නිසා ආයුෂ පිරිහීගියේ නම්, ආයුධවලින් කපා කොටාගෙන මියගොස් බොහෝදෙන නරකාදියේ උපදිති. එය සත්‍ර අන්තඃකල්පය නමි.
- ලෝභය උත්සන්නවීම නිසා ආයුෂ, සෑප, බල, ප්‍රඥා, පිරිහී ගියේ නම්, දුර්භික්ෂයක් ඇතිවී මියගොස් බොහෝ දෙන ප්‍රේත ලොව උපදිති.
- මෝහය උත්සන්නවීම නිසා ආයුෂ, සෑප, බල, ප්‍රඥා, පිරිහී ගියේ නම්, වසංගත රෝගාබාද ආදියෙන් මියයන බොහෝදෙන, “අනේ මෙවන් දුකක් කිසිවෙකුටත් ඇති නොවේවා”යි කරුණා සිත් පහල කරගන්නා බැවින්, සුගතිගාමී වෙති. එය රෝග අන්තඃකල්පය නමි.
අප ගෞතම බුදුන් පහලවූයේ පරමායුෂ වසර සියයක්වූ කලකය. මේ වන විට, පරමායුෂ වසර හැත්තෑ හතරක් පමණ වෙති. මෙසේ බලන කල, බොදු බැතිමතුන්හට පින් දහම් කරගැනීමේ අභිලාෂය ඇති බැවින් දීර්ඝායුෂ, නිරෝගි සුවය, ගුණ වර්ණනාව ආදිය පැතීම අවශ්‍යය. මරනින් මතු අපාගත නොවී සුගතිගාමී වීමද අවශ්‍යය.
මනුලොවද සුගතියක්ලෙස සැළකෙන නමුදු, දිවියේ අවසාන කාලයේදී බොහෝවිට රෝගාබාද නිසා පින්දහම් කරගැනීම අසීරුවන අතර එවන් කාලය, දෙව්ලොව ගතකිරීම පහසුවක් වන බැවින් දෙව්ලොව පතති. තවද, මනුලොව උපත ලබන්නේනම් උසස්, වංශවත් ජීවිතයක්ම පතති. මීට අමතරව, ගෙවල් දොරවල්, වතුපිටි, රන් රිදී, මුතු මැණික්, යාන වාහන, හොඳ දෙමව් පියන්, හොඳ අඹු දරුවන්, හොඳ සේවක සේවිකාවන්, විසුමට හොඳ දේශයක් ආදියද පතති. මේ සියලුදේ මිනිසාට අවශ්‍යය වේ. එහෙත් මේ සියල්ල තෘෂ්ණාවට අරමුණුය. බොදු බැතිමතුන් හට මේ සියල්ල අවශ්‍ය වන්නේ ඒවා භාවිතා කොට සසර දිගුකර ගැනීමට නොව, ඒවා ප්‍රයෝජනයට ගෙන දන්, සිල්, භාවනා ආදී කුසල් කරමින්, පාරමී පුරමින්, ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය සපුරාලමින්, බෝධිපාක්‍ෂික ධර්මයන් දියුණුකරමින්, දස පාරමිතා වඩමින්, නිවන් මගට පිවිසීමය. මේවා පැතීම, රෝගියෙකු වෛද්‍යප්‍රතිකාර ලබාගන්නාවා වැනිය.
මනුලොව යනු දුක් කන්දකි. පංච උපාදානස්කන්ධයම දුකකි. එනම් ජාති දුක, ජරා දුක, ව්‍යාධි දුක, මරණ දුක, කායික මානසික දුක, ආයාස, ප්‍රිය විප්‍රයෝග, අප්‍රිය සම්ප්‍රයෝග, සිතුපැතු දේ නොලැබීම, මේ ආදී සියලුම දේ දුකය. බොදු බැතිමතුන්හට අවශ්‍ය වන්නේ මේ බව අවබෝධ කොට, ඒවා ඇති කරන හේතු ඉවත්කොට, ඉන් එතෙර වීමට අවශ්‍ය ධර්ම සංභාරය උපදවා ගැනීමය.
මෙලොව දුකසැප නිති පෙරෙලෙන බව වේයන් රැලේ උපමාවෙන් ගෙන හැරපාමින් “මහණෙනි, පමා නොවී පිළිවෙත් පූරත්වා” යනුවෙන් බුදු රජුන් විසින් අනුශාසනා කරන ලදී. උතුම් චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ කරගැනීම පිණිස හේතුවන ධර්ම සංභාරය උපදවා ගැනීම සඳහා කලින් සඳහන් කරනලද සම්පත් අවශ්‍ය වේ. එකී සම්පත් ලබා ගෙන, ඒවායේ ඇලෙන්නේ, බැඳෙන්නේ, වෙලෙන්නේ, පැටලෙන්නේ, මුලාවෙන්නේ නැතිව, නැවත නැවත ශීල, සමාධි, ප්‍රඥා ගුණ වැඩීම අප්‍රමාදය නමි. පුණ්‍ය ක්‍රියාවන් කෙරෙහි නොපමාවීම හෙවත් එළඹසිටි සිහියෙන් යුක්තවීම, එකී සම්පත් සාක්‍ෂාත් කරගැනීමට හේතුවන ඒකායන මගයි.
අපගේ සර්වඥයන් වහන්සේ දිනකට තුන්වරක්ම “මහණෙනි, බුදු සසුනත්, මිනිසත්බවත්, ක්‍ෂණ සම්පතත් (අංගවිකල, අඳ, ගොඵ, බිහිරි, උන්මන්තක, මන්ද බුද්ධික ආදියෙන් තොරවීම) ශාසන පැවිද්දත්, සද්ධර්මයත්, කළණ මිතුරු සම්පතත් යන සියල්ල දුර්ලභ නමුත් ඒවා දැන් ලැබී ඇති බැවින්, එළඹසිටි සිහියෙන් යුක්තව පිළිවෙත් පූරත්වා” යනුවෙන් මෙම අප්‍රමාද පදයෙන් අනුශාසනා කළ සේක. මෙය සුගතෝවාදය නමි.
අට්ඨ කථාවෙහි ප්‍රමාදය යනු සිහිය අමතක වීම වශයෙන් හැඳින්වෙන අතර, අප්‍රමාදය යනු සිහිය අමතක නොවීමය. එනම්, එළඹසිටි සිහි ඇති බව අප්‍රමාදයයි. එළඹසිටි සිහි ඇති බව අභිධර්ම පිඨකයෙහි, විභංගප්‍රකරණයෙහි, ඛුද්දකවත්ථු විභංගයෙහි (17වන කොටස) මනාසේ විග්‍රහකොට ඇත. එහි කෙලෙස් ධර්ම 1500ක් දක්වා ඇති අතර ඉන් එකක් වන ප්‍රමාදය විස්තර කොට ඇත්තේ මෙලෙසය.
ප්‍රමාදය – අභිධර්මයෙහි විස්තර කොට ඇති ආකාරය
- තිදොරින් (සිත, කය, වචනයෙන්) සිදුවන අකුසල් තුල සිත හැසිරීමට ඉඩ හැරීම.
-
- කයින් – ප්‍රාණඝාතය, සොරකම, කාම මිථ්‍යාචාරය, සුරාපානය
- වචනයෙන් – බොරු කීම, කේලාම් කීම, පරුෂ වචන කීම, හිස්බස් කීම
- මනසින් – අභිද්‍යාව, ව්‍යාපාදය, මීථ්‍යා දෘෂ්ඨිය
- පසිඳුරන් පිනවීම කෙරෙහිම සිත යොමුකිරීම, යෙදී සිටීම. ඒවායින් සිත අවුල්කරගෙන සිටීම. ඒවායෙහි නිතර නිතර සිත හැසිරීමට ඉඩ හැරීම.
- පහත සඳහන් ධර්ම වල උදාසීන ලෙස, අගෞරව ලෙස නිරතවීම. ඒවායෙහි ඉතා කලාතුරකින් නිරත වීම.
-
- දස පුණ්‍යක්‍රියා (දාන, සීල, භාවනා, ගරු කළ යුත්තන්ට ගරු කිරීම, වතාවත් කිරීම, පින් අනුමෝදන් කිරීම, පින් අනුමෝදන් වීම, ධම්ම ශ්‍රවණය, ධම්ම දේශනාව, දෘෂ්ටිය පිරිසිදු කර ගැනීම)
- දස කුසල කර්මපථ ( පානාති පාතා ආදී)
- දස පාරමී ධර්ම (දාන, ශීල, නෙක්ඛම්ම ආදී)
- සතර බ්‍රහ්ම විහරණ (මෙත්තා, කරුණා, මුදිතා, උපෙක්ඛා)
- සතර සංග්‍රහ වස්ථූන් (දානය, ප්‍රිය වචනය, අර්ථ චරියාව, සමානාත්මතාවය)
- කරණීය ධර්ම 14
- අකරණීය ධර්ම 01
- මහා මංගල ධර්ම 38
- සතිපට්ඨානාදී බෝධි පාක්‍ෂික ධර්ම 37
- පින්කමක් කරන විට, එහි නිමාවක් දකිනතුරු නොසිටීම. බුද්ධ වන්දනාවක්, බණකට සවන්දීමක්, දානයක් ආදිය නිමාවන තුරු නොසිටීම.
- හිසරදය, වැස්ස ආදී හේතු දක්වමින් පින්කම් මගහැරීම, පසුබටවීම.
- පින්කම් කිරීමට උවමනාවක් නොතිබීම. කුසලච්ඡන්දය නොමැතිවීම.
- කුසලයක් කිරීම සඳහා අවස්තාවක් ඇතිවිට, විවිධ හේතුදක්වමින් උත්සාහයක් නොදැරිම.
- පින්කමක් ඉතා උනන්දුවෙන්, භක්තියෙන් නොකිරීම.
- නැවත නැවත කුසල් නොකිරීම.
- බහුල වශයෙන් කුසල් නොකිරීම.
මේ අයුරින් සිහිය අත්හැර දැමීම, සිහිය අමතක කිරීම, සිහිය අමතක වන බව හා ඉහත සඳහන් සියලු කරුණු ප්‍රමාදයයි. එසේනම් ඒ සියල්ලේ ප්‍රතිවිරුද්ධ ධර්ම අප්‍රමාදයයි.
- තිදොරින් සිදුවන අකුසල්වලට බිඳකුදු ඉඩනොදී, සිත රැකගෑනීම. සිතට අනදී, අනුබලදී ඒවායින් මුදාගැනීම. දස කුසල කර්ම පථය.
- පසිඳුරන් පිනවීම කෙරෙහිම සිත යොමු නොකොට, ඒවායේ අනිත්‍ය බව, දුක්ඛ බව, අනත්ත බව, අස්සාර, නිස්සාර, අශුභබව මෙනෙහි කොට, සිත රැකගැනීම.
- දන්සිල් බාවනා ආදී කුසල් කිරීමේදී, ඉතා ගෞරව සම්පන්න ලෙසට, පිරිසිදුවට (තමනුත්, පුදනදේත්) අනෙකුත් දේ කෙරෙහි සිත නොයොදවා, වටපිට නොබලා, මනා සිහිනුවනින් යුතුව වැඳීම. (සක්කච්ච කාරිතා)
- ස්වාමීන් වහන්සේලා බැහැ දැකීමට ගියවිට, ඉතා ගරුසරුව පසඟ පිහිටුවා වැඳනමස්කාර කොට, කතාකිරීම. සාවධානව සවන්දීම.
- දන්දෙනවිට ඉතා පිරිසිදුව (ධාන්‍ය වල කඵ ඇට ආදිය ඉවත්කොට), සංඝරත්නයට කැපකරු බන්ධනයෙන් දානය සංවිධානය කිරීම.
- සිල් සමාදන් වූ කල, ඉතා ගෞරව සම්පන්න ලෙස ශීලයෙහි පිහිටා සිට, ශීලය මැනවින් රැකගැනීම.
- භාවනා වඩන කල මනාව පිරිසිදුවී, අසුන් පනවාගෙන ඉතා ගෞරව සම්පන්න ලෙස එහි නිරතවීම.
- දෙමව්පිය උපස්ථානය, ගිලනුන් උපස්ථානය, බණ ඇසීම ආදී කවර හෝ පින්කමක් කරතත්, ඉතා ගෞරව සම්පන්නව, හැකි සැම විටම සියතින්ම සිදුකිරීම.
- නැවත, නැවත පින්කම්වල යෙදීම.
- උදෑසන පන්සිල් සමාදන් වී දවස පුරාවටම සිතින් මෙනෙහි කරමින් වැඩවල යෙදීම. සිල්පද නොබිඳුනද, සිල් පද සමාදන්වන සෑම වරකදීම, ශීලමය කුසලය සිදුවේ. නැවත, නැවත සිහිකිරීමේදී භාවනාමය කුසලය සිදුවේ.මෙය ශීලානුස්සතියයි.
- ඉතිපිසෝ ගාථාව, කරණීයමෙත්ත සූත්‍රය, දවසේ වැඩකරන අතරතුරම නැවත, නැවත, නැවත සිතින් මෙනෙහි කිරීමෙන්, භාවනා මනසිකාරයෙහි සිත තබා ගැනීම.
- කවරහෝ පින්කමක (බුදුන් වැඳීම, බණක් ඇසීම, දනක් පිදීම ආදිය) යෙදනවිට, එය නිමාවන තෙක්ම සිදුකිරීම, රැඳීසිටීම.
- පින්කම් කිරීමට පසුබට නොවීම, මහන්සියි නොකීම.
- කුසල් නොකරනවිටද, කරනලද පින්කමක් ගැන නිතර සිතින් මෙනෙහි කිරීම.
- කුසල් කරනවිට ඉතා උනන්දුවෙන්, භක්තියෙන් සිදුකිරීම.
යන මේ සියල්ල අප්‍රමාදයයි.
අප්‍රමාදය – පරමාර්ථ වශයෙන්
මීළඟට, අප්‍රමාදය නැමැති දහමේ පරමාර්ථ වශයෙන් දැක්වෙන කරුණු සළකා බලමු. අප දන්නා පරිදි සිත් 89ක් (දීර්ඝ ක්‍රමයට අනුව 121ක්) වෙති. ඒ අතර අකූසල් සිත් 12කි. අහේතුක සිත් 18කි. ඉතිරි සිත් 59 ශෝභන සිත් නමි. සිතක ස්වභාවය දැන ගත හැකි වන්නේ සිතත් සමග එකට පහළවන චෛතසික වල ලක්‍ෂණ වලිනි. අන්‍ය සමාන චෛතසික 13කින්, අකුසල චෛතසික 14කින්, ශෝභන චෛතසික 25කින් සමන්විතවන සම්පූර්ණ චෛතසික සංඛ්‍යාව 52කි. ඉහත කියන ලද සෑම ශෝභන සිතකම, ශෝභන සාධාරණ චෛතසික 19ක් සහ අන්‍යසමාන චෛතසික 13ක් ඇතුඵ චෛතසික 32ක් අවම වශයෙන්, නොවැරදීම පහළ වෙති. මෙකී ශෝභන සිත් සියල්ලෙහිම සති චෛතසිකය ඇත. අප්‍රමාදය යනුවෙන් ප්‍රධාන වශයෙන් සැළකෙන්නේ මෙම සති චෛතසිකයයි.
සති චෛතසිකයෙහි අපිලාපන, උපග්ගණ්හන යනුවෙන් ප්‍රධාන ලක්‍ෂණ දෙකකි. අපිලාපනය යනු, කුසල් අරමුණෙහි සිත කිඳා බසින ලක්‍ෂණයයි. බුදුන් වඳින විට බුදුගුණ සිහි කරන බැවින් අප සිත බුදුගුණ තුල පිහිටයි. කිඳා බසියි. එලෙස කුසල් අරමුණෙහි සිහිය පිහිටුවා ගැනීම අපිලාපනයයි. උදාහරණයක් වශයෙන් භාණ්ඩාගාර ලැයිස්තුව දිනකට තෙවරක් ශ්‍රවණය වන නිසා එකී භාණ්ඩ සියල්ල සක්විති රජුගේ මතකයෙහි හොඳින් පිහිටයි. සතියද මෙලෙසටම, නිසි වෙලාවට බුදුන් වැඳීමට, පන්සිල් ගැනීමට සිහි එළඹවාදේ. පවක් සිදුවන විට පවකින් වළක්වාලීමටත්, තරහ එන අරමුණෙහි තරහ ඇති නොවීමටත්, ලෝභයක් ඇතිවන විට ලෝභය ඇති නොවීමටත්, සිහි එළඹවාදේ. මේ අයුරින් සෑම විටකදීම, කුසල් සිත් පහල කරගැනීමට උදව්වන්නේ මෙම එළඹසිටි සිහියයි.
සක්විති රජුගේ දිවැස්ඇති සෙන්පති පුතු, ගව් 48ක් මානයේ සිටින පිරිස අතුරින් හිතවත් හෝ අහිතවත් සෙබලුන් තෝරා වෙන් කරන්නාක්සේ, එළඹසිටි සිහියද, තමන්ගේ ශීලයට, ගුණයට, ශ්‍රද්ධාවට, ජීවිතයට, තත්වයට නොගැලපෙන, බාධා ගෙනදෙනදේ අත්හරවයි. ඒවායෙන් වළක්වාලයි. වෛද්‍යවරයෙකු රෝගියාට සුදුසු නුසුදුසු දේ තෝරා දෙන්නාසේ, එළඹසිටි සිහියද, තමන්ගේ ජීවිතයට, ශීලයට, ප්‍රතිපත්තියට, ආගම ධර්මයට, වංශයට, වයසට, උගත්කමට, මවුපියන්ට, ගුරුවරුන්ට අගෞරව වන දේවලින් වළක්වාලයි. තමන්ට හිතකරදේ පමණක්ම ඇසුරට ළංකරදෙයි.
එළඹසිටි සිහිය නිසා මදුරුවා නොමරා, මෙත්සිත් වැඩීමට පෙලෙඹෙයි. එමෙන්ම, තමන්ද නැවත මදුරුවෙකු නොවීම පිණිස, අප්‍රමාදව කුසල් සිදුකරගැනීමට සිතෙනු ඇත. මෙලෙස, අකුසලයක් සිදුවීමට ඉඩ ඇති අවස්ථාවකදී එළඹසිටි සිහිය නිසා ඉන් වැළකෙයි. දුගී මගී යාචකයන්හටද, එසේ මෙත්සිත් වඩා සිත පිරිසිදු කරගැනීමට සිතෙනු ඇත. එවිට, සෑම කල්හිම, අප්‍රමාදය කුසල් සිත් පහළ කරදෙනු ලබයි. මෙසේ අයහපත් සිතිවිලි හා ක්‍රියා අත්හැර, යහපත් සිතිවිලි හා ක්‍රියාවලට සිත යොමුකිරීම උපග්ගන්හන ලක්‍ෂණයයි.
මෙයින් පෙනීයන්නේ, අප්‍රමාදය යනු අමුතුවෙන් වනගතවී නිරතවියයුතු දෙයක්නොව, සෑම වේලාවෙහිදීම පිලිපැදියහැකි උතුම් ගුණයකි. උදෑසන පිබිදුන වෙලේ සිට නැවත නින්දට යනතුරුම මෛත්‍රී භාවනාව, බුදුගුණ භාවනාව, කරණීය මෙත්ත සූත්‍රය, මහා මංගල සූත්‍රය, රතන සූත්‍රය ආදියෙන් එකක් මනසිකාර කරමින් දවසේ වැඩ කටයුතුවල යෙදීම, අනුස්සති භාවනාවක් වනු ඇත. ඉන් අසීමිත අධ්‍යාත්මික, මානසික සුවයක් ලැබෙනු ඇත. කෝපය, ශෝකය, රාගය, බය, නැතිවී, අනතුරු, අමනුෂ්‍ය දෝෂ ආදියෙන්ද ආරක්‍ෂාව සැළසෙනු ඇත.
එබැවින්, මෙලොව දියුණුවටද, පරලොව සුගතියටද හේතුවන එකම මාර්ගය සතියෙන් යුක්ත වීමයි. එනම්, එළඹසිටි සිහියෙන් යුතුව දවසේ කටයුතු වල යෙදීම යනුවෙන් අප බුදුරජාණන් වහන්සේ අප්පමාදෝ යන දහම් පදයෙන් දෙසූ සේක.
සමථ විදර්ශනා භාවනා වැඩීමට සතිය උපකාර වන ආකාරය
අපගේ බෝසතුන්ගේ පෙර භව වලදී, අපමණ ඉවසීම, මෛත්‍රිය, පරිත්‍යාගය, පුරුදු කොට පාරමිතා පුරාගනු ලැබුවේ, එළඹසිටි සිහියෙන් යුතුව, සියඵ කටයුතු කළ නිසා බව සඳහන් වේ. උදාහරණයක් වශයෙන්, බෝධිසත්ත්වයින් වහන්සේ ඒකරාජවී සිට සමයෙහි, එල්ලා වදහිංසා දෙද්දීත්, මෛත්‍රීවඩා ධ්‍යාන වඩා, අභිඥා ලැබ, ගුවනේ බද්ධ පර්යංකයෙන් වැඩහිඳ, ගුවනින්ම වැඩි සේක. මෙයින් හැඟෙන්නේ, ඕනෑම දුෂ්කර අවස්ථාවකදී වුවද, එළඹසිටි සිහිය තිබේනම්, තමාගේ හිත පිරිසිදු කරගත හැකි බවය. එළඹසිටි සිහියෙන් නිතරම සිටටීමට සිත පුරුදු කරගැනිමම, භාවනාවකි.
මෙලෙස සිත පිරිසිදු කරමින් දිගු කලක් පසුවූ කෙනෙකුට, කිසියම් අවස්ථාවකදී පූර්ණ විවෙකයක් ලැබුනහොත්, සමත භාවනාවෙන් ධ්‍යාන, සමාපත්ති, ඉපදවීමට හැකිවනු ඇත. ඒ සඳහා නිසි උපදෙස් ලැබුනේවී නම්, භාවනා කමටහන් වඩා, ප්‍රථමධ්‍යාන ආදිය මෙන්ම, රූපධ්‍යාන, අරූපධ්‍යාන පවා උපදවීමට හැකිවනු ඇත. එමෙන්ම, ඒවා පාදක කොටගෙන විදර්ශනා වැඩිය යුතුය. (සමථ භාවනාවේ අනුහස් පහක් තිබෙන අතර, ඉන් එකක් වනුයේ විදර්ශනාවට පදනම් කරගැනීමයි)
සමථ භාවනාව දියුණු කරගැනීමෙන්, පටිභාග නිමිත්ත උපදවීමට හැකිවනු ඇත. පටිභාග නිමිත්තේ ආලෝකයෙන් පොලොව උඩ, යට, සරස, අනන්ත ලෝකධාතුව තුල ආලෝකය පැතිරෙනු ඇත. අනතුරුව, එම ආලෝකය තමන්ගේ ශරීර කූඩුව තුලට යොමුකොට, විදර්ශනා කළ යුතුය. එසේ විදර්ශනා කරනවිට ලැබෙන්නේ ප්‍රඥා ආලෝකයයි. මිට පෙර ලැබුනේ කසිනාලෝකයයි. එකී ප්‍රඥා ආලෝකයෙන් තම ශරීරය විනිවිද බැලිය යුතුය. ඉක්බිතිව, ශරීරයෙහි තිබෙන කර්ම, චිත්ත, ඍතු සහ ආහාර සමුට්ඨාන රූප කලාප, කලාප වශයෙන් බෙදාගෙන බැලිය යුතුය. එසේ ආධ්‍යාත්මික රූප සියල්ලම සොයාගෙන, නාම ධර්මද එකක්, එකක් වශයෙන් බැලිය යුතුය.
ඉන්පසු තමන් ලබාගත් ධ්‍යානයෙන් නැගිට, එම ධ්‍යානයෙහි තිබෙන ධ්‍යාන ධර්මයන් ආවර්ජනය කලයුතුය. එමෙන්ම, මනෝද්වාරික කුසල අකුසල ජවන්, පංචද්වාරික කුසල අකුසල ජවන් ආදිය සියල්ලම සොයාගත යුතුය. ප්‍රතිසන්ධියේ පටන් චුතිය දක්වා යන මෙම සිත්පෙල පිලිබඳ නාම රූප සියල්ලම බලාගත යුතුය. ඒවායේ හේතුඵල සම්බන්ධතාවයද සොයා ගතයුතුය. ඉන්පසු එක් එක් නාමයේත්, එක් එක් රූපයේත්, ලක්‍ෂණ, රස, පච්චුපට්ඨාන, පදට්ඨාන යන හතරත් වෙන් වෙන් වශයෙන් සම්මර්ශණය කළයුතුය. අනතුරුව, මෙම නාම රූප සියල්ලම සම්පිණ්ඩනය කොට, සම්මර්ශණ ඥාණය (නාම රූප පරිච්ඡෙද ඥාණය) වඩා, විදර්ශනා කළ යුතුය.
අනතුරුව පහළ වන්නේ ප්‍රත්‍ය පරිග්‍රහ ඥාණයයි. සම්මර්ශණ ඥාණයේ පිහිටා සිට, ත්‍රිලක්‍ෂණය වැඩිය යුතුය. එවිට උදයව්‍ය ඥාණ පහ වැඩෙනු ඇත. පණස් අයුරකින් උදයව්‍ය ඥාණය බැලිය යුතුය. එසේ බලන කළ, ආලෝක, ප්‍රීති, ප්‍රඥප්ති ආදී කරුණු දහයකින් හෝ එකක් හෝ ඇතිවිය හැකිය. ඒවා විදර්ශනා උපක්ලේශ වශයෙන් හැඳින්වේ. ඒවාට ඇලෙන්නේ, බැඳෙන්නේ නැතිව, ඒවා ත්‍රිලක්‍ෂණයට හැරවිය යුතුය.
අනතුරුව මතුවන්නේ භංගානුපස්සනා ඥාණයයි. එහිදී, රූප සප්තක, අරූප සප්තක යැයි හැඳින්වෙන 14 ආකාරයක විශේෂ මනසිකාරයක් හමුවනු ඇත. එහිදී ඉතා සියුම්ලෙස නාම රූපයන්ගේ යථා තත්වය විදර්ශනා කළ යුතුය.
ඉන්පසු භයතුපට්ඨාන ඥාණය, ආදීනව ඥාණය, නිබ්බිදා ඥාණය, මුඤ්චිතුකම්‍යතා ඥාණය, පටිසංඛානුපස්සනා ඥානය ආදීවශයෙන් සංඛාරුපෙක්ඛා ඥාණය දක්වා විදර්ශනා ඥාණ වැඩෙනු ඇත. සංඛාරුපෙක්ඛා ඥාණ අවස්ථාවට පැමිණිවිට, රූපාවචර අරූපාවචර ධ්‍යාන සමාපත්තීන්ගෙන් ලැබෙන ආලෝකයට වඩා ප්‍රබල ආලෝකයක් ඇතිව පුදුම ශාන්ත ස්වභාවයකින් සිත පවතිනු ඇත. එවිට, තරාදියක දෙපස පෙනෙන්නාක්සේ එක් පසෙක සංස්කාර ධර්මත්, අනෙක් පසෙහි අසංඛත නිර්වානයත් දිස්වනු ඇත. මෙම තත්වය පහළවූවිට, සංඛාරුපෙක්ඛාව පරිපූර්ණ වනු ඇත. එය නැවත, නැවත, නැවත වැඩිය යුතුය. එවිට, තම සන්තානයෙහි ඉන්ද්‍රීය ධර්ම, බලධර්ම, බොජ්ජංග ධර්ම, මාර්ගාංග ධර්ම, සතිපට්ඨාන ධර්ම, සම්‍යක්ප්‍රධාන ධර්ම, ඉර්ධිපාද ධර්ම ශක්තිමත්වු විට, මනෝද්වාරාවර්ජනයෙන් පටන්ගෙන, පළමුවෙන්ම සෝතාපත්ති මග්ග චිත්ත වීථිය පහළවනු ඇත. පරිකර්ම, උපචාර, අනුලෝම, ගෝත්‍රභූ යන නම් වලින් යුතු සෝමනස්ස සහගත හෝ උපේක්ඛා සහගත හෝ ඥාණ සම්ප්‍රයුක්ත ජවන් සිත් සතරක් පහළවනු ඇත. ඒ අතුරින්, පරිකර්ම, උපචාර, අනුලෝම යන සිත් තුනෙන් විදර්ශනා කළ යුතුය. ගෝත්‍රභූ සිතින් නිවන අරමුණු කරනු ලැබේ. ඉක්බිතිව පහළවන පස්වන සිත, මාර්ග සිත වන අතර, ඒ සිත තුලින් ඍජුවම, නිවනම අරමුණු කරමින් චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය සාක්‍ෂාත් කරගනු ලැබේ.
ඉන් අනතුරුව ඵල සිත් දෙකක් පහලවනු ඇත. ඒවා මාර්ගානන්තර ඵල සිත් නමි. සමහරුනට පහලවන්නේ උපචාර, අනුලෝම, ගෝත්‍රභූ යන ජවන් සිත් තුන පමණක්වන අතර, සතරවන සිත වශයෙන් මාර්ග සිත පහලවන අතර, ඉන්පසු ඵල සිත් තුනක් පහලවනු ඇත. එයින් පසු භවංග පතිතවී, තමන්හට පහලවූ මාර්ගයත්, ඵලයත්, නිවනත් අරමුණු කරන චිත්ත වීථිය පහලවනු ඇත. ඒවා ප්‍රත්‍යවේක්‍ෂා ජවන් වීථි නමි. එකී ප්‍රත්‍යවේක්‍ෂා ජවන් වීථි තුලින් තමා පැමිණි මාර්ගයත්, ඵලයත්, අරමුණුවූ නිවනත්, තමන් විසින් ප්‍රහීන කරන ලද කෙලෙස් සහ ඉතිරිව ඇති කෙලෙස් යන කරුණු පහම හෝ කිහිපයක් හෝ දැකගැනීමට සමත්වනු ඇත.
නැවතත් විදර්ශනා කරනවිට, දෙවන මාර්ග චිත්ත වීථියටත් එලෙසින්ම පත්වනු ඇත. මෙසේ තව දුරටත් විදර්ශනා කරනවිට, පිලිවෙලින් තෙවන සහ සිව්වන මාර්ග චිත්ත වීථියටත් එලෙසින්ම පත්වනු ඇත. මෙලෙස වාර හතරකදී එකම ආසනයකදී හෝ අනුපිලිවෙලින් විදර්ශනාව තුලින් මාර්ග චිත්ත වීථි පහළ වනු ඇත. අවසානයේදී පහළ වනුයේ අර්හත් මාර්ග චිත්ත වීථියයි. ඒ අනුව, තම සන්තානයෙහි 1500ක්වූ ක්ලේශ ධර්මයන්, ඒ ඒ මාර්ගයට නියමිත පරිදි ප්‍රහාණය වෙමින් ගොස්, අර්හත් මාර්ග චිත්ත වීථියේදී ඉතිරි කෙලෙස් සියල්ලම ප්‍රහාණයවී, චිත්ත සන්තානය සුවිශුද්ධ භාවයට පත්වනු ඇත.
එවන් සුවිශුද්ධවූ චිත්ත සන්තානය ඇති උත්තමයානන් වහන්සේට මතු පුනර්භවයක් නැත්තේය. උන්වහන්සේගේ සිතෙහි “ඉපදීම අවසන්විය. මෙම සතර මග, සතර ඵල, නිවන සඳහා හැසිරිය යුතු, සසුන් බඔසර නිම විය. මෙම සතර මග, සතර ඵල, නිවන, සඳහා කළයුතු වැඩකටයුතු නිම විය. මෙම සතර මග, සතර ඵල, නිවන, සඳහා මීට වඩා කළයුත්තක් නොමැත” ආදී වශයෙන් අවබෝධයක් පහලවන සේක.
බොදු බැතියන් වශයෙන් අප තෙරුවන් සරණ යන්නේ, බුදුන් වඳින්නේ, දන් දෙන්නේ, සිල් රකින්නේ, භාවනා වඩන්නේ, මව් පිය උපස්ථානය කරන්නේ, වැඩිහිටි උපස්ථානය කරන්නේ, වත් පිලිවෙත් පුරන්නේ, බණ අසන්නේ, බණ දෙසන්නේ, පින් දෙන්නේ, පින් අනුමෝදන් වන්නේ, දස කුසල් කර්මපථ පුරන්නේ, දස පුණයක්‍රියා කරන්නේ, සිව් බඔ විහරන, සතර සංග්‍රහ වස්තු වඩන්නේ, කරණීය ධර්ම, මහා මංගල ධර්ම පුරුදු කරන්නේ, බෝධිපාක්‍ෂික ධර්ම පුරුදු කරන්නේ, සම්මා දිට්ඨිය ඇති වනලෙස සමත, විදර්ශනා වඩන්නේ, මෙකී තත්වය පහළ කරගැනීම පිණිසය. එනම්, සතර මග, සතර ඵල පිලිවෙලින්, දුඃඛය, සමුදය, නිරෝධය, මග්ගය යන චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධයෙන්, අමා මහ නිවන සාක්‍ෂාත් කරගැනීම පිණිසයි. අපගේ සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ විසි අසංක කල්ප ලක්‍ෂයක් මේ සඳහා සිත දියුණුකර ගනිමින් අප්‍රමාදව පෙරුම් පුරනලද සේක. අපද, නිවන් අවබෝධය ලැබෙන තුරුම අතරක් නෑර ඉහත සඳහන් ධර්ම වැඩිය යුතුය.
References
daham karunu 